Voorstadstrein Kinshasa blijft antiek curiosum

Een luid geroezemoes steek plots op onder de passagiers die met hun koffers op de sporen van het station van Ndole hebben postgevat. De trein van 16.30 h is in aantocht, de laatste die deze voorstad dicht bij het centrum van Kinshasa verbindt met Kinsuka, 15 kilometer verder in het uiterste westen van de Congolese hoofdstad.
Wanneer in de verte de grijze locomotief met negen blauwe-gele wagons verschijnt, zet de menigte het op een lopen. Iedereen wil een plaatsje bemachtigen in een wagon, waar de zitjes uit zijn gesloopt. De meest ongeduldigen klimmen langs het raam naar binnen. In minder dan vijf minuten zit de trein eivol. Dit traject, dat gesloten was sinds 1992, is sinds 25 juni weer in gebruik en werd meteen een succes.
De treinbestuurder laat een waarschuwingssignaal horen en het gevaarte zet zich in beweging. Langzaam. De oude sporen laten niet toe sneller dan 30 kilometer per uur te rijden. Even verder staat de trein stil op een zijspoor, om een andere trein door te laten die de luchthaven verbindt met het stadscentrum, dwars door enkele van de dichtst bevolkte wijken van Kinshasa.
De andere trein zit zo mogelijk nog voller. Enkele moedigen hebben zich vastgeklampt aan vensters en deuren en hebben enkel hun voeten in de wagon. De laatste wagon is een spektakel op zich. Het is de plaats van afspraak voor iedereen die geen ticketje van 100 Congolese frank (0,13 euro) kan of wil betalen. Enkele passagiers staan te dansen op het dak van de wagon.
99 procent privé-transport
Wanneer de treinen niet stil staan, vervoeren ze elke dag 31.200 passagiers. Dat is niet veel in een stad met 8 miljoen inwoners waar inzake mobiliteit de vraag het aanbod ruim overschrijdt. Het honderdtal bussen van de Stuc, de Société de transport urbain de Congo, volstaat ook niet om de eer van het openbaar vervoer te redden. 99 procent van de bussen, busjes en taxi’s zijn in privé-handen. De voertuigen zijn tot op de draad versleten en veel Kinois moeten lang wachten en verschillende ritten aan elkaar schakelen om van hun huis op hun werk te geraken.
Wanneer de taxichauffeurs staken, is de hele stad verlamd. Dat was de laatste keer het geval op 16 juli uit protest tegen maatregelen voorgesteld door de minister van Transport, Remy Henry Kuseyo Gatanga. Die wil het dragen van de veiligheidsgordel verplicht maken en verder het aantal taxipassagiers beperken tot één persoon vooraan en drie op de achterbank. Minibusjes mogen niet meer dan vier passagiers op één bank plaatsen.
Niet rendabel
De transportinfrastructuur in Kinshasa is niet meer gemoderniseerd in bijna vijftig jaar. Het netwerk volstond in 1960, toen de stad 300.000 inwoners telde. Sindsdien is de bevolking 27 keer toegenomen. Het gevolg is een overbelasting van het wegennetwerk dat langzaam dichtslibt door het stadsverkeer.
Het onderhoud en de exploitatie van de trams zijn een dure aangelegenheid voor Onatra, het Office national des transports. Volgens directeur Daniel Bikundu dekken de inkomsten uit de kaartjesverkoop slechts 17 procent van de onkosten. “Zestig procent van de reizigers zijn ambtenaren, militairen, studenten of leeglopers die hun kaartje niet moeten of willen betalen. Toch blijf ik ervan overtuigd dat er zonder het spoor geen duurzame oplossing mogelijk is voor het transportprobleem in Kinshasa”, zegt Bikundu.
Het treinverkeer ondervindt ook hinder van de anarchistische bouwwoede langs de sporen. Op sommige plaatsen schuifelt de trein aan 5 kilometer per uur voorbij de bouwsels. De stad heeft beloofd de spoorberm opnieuw vrij te maken, maar de bulldozers laten op zich wachten.
De Belgische ontwikkelingssamenwerking voert op dit moment op vraag van de Congolezen een haalbaarheidsstudie uit om het voorstadsnet te moderniseren. Het resultaat van die studie met een concreet projectvoorstel moet in principe voor het einde van het jaar klaar zijn, zegt Luc Timmermans, bevoegd voor gouvernementele programma’s in Centraal-Afrika bij het Directie-Generaal voor Ontwikkelingssamenwerking (DGOS).