Zuid-Afrika oogst na tien jaar democratie vooral lof

Van het Zuid-Afrika van na de apartheid kunnen we leren dat het mogelijk is trauma’s van onderdrukking en vernedering te boven te komen door een geleidelijk proces van verzoening, zei Salim Ahmed Salim, oud-premier van Tanzania en secretaris-generaal van de Afrikaanse Unie (AU). Dat dit land er al tien jaar lang in slaagt de democratie te handhaven, heeft niet alleen het failliet van de apartheid bewezen, maar ook de zwarte bevolking geïnspireerd.

De driedaagse conferentie ‘Zuid-Afrika: tien jaar na de apartheid’ begon woensdag en is georganiseerd door het Africa Institute of South Africa (AISA), een non-gouvernementele organisatie.

Hoewel Zuid-Afrika te kampen heeft met veel economische problemen, waarvan sommige de afgelopen jaren verergerd zijn, roemden veel sprekers het land om de manier waarop het ten strijde trekt tegen armoede en marginalisatie. Het feit dat Pretoria erin geslaagd is dat te doen zonder verstrikt te raken in de gevreesde aanpassingsprogramma’s van multilaterale donors zoals het Internationaal Monetair Fonds (IMF), oogstte ook bewondering. Zuid-Afrika is een van de vier Afrikaanse landen waar het IMF niet over de schouders van de minister van Financiën meekijkt en zegt: Onderteken ons programma, zei Adebayo Olukoshi van de Senegalese Council for the Development of Social Science Research in Africa.

Structurele aanpassingsprogramma’s verplichten tot een strikt monetair en financieel beleid in ruil voor ontwikkelingshulp. De programma’s leiden volgens critici echter vooral tot bezuinigingen op de uitgaven voor sociale voorzieningen die voor de armen belangrijk zijn. Behalve Zuid-Afrika, hebben ook Botswana, Mauritius en Namibië geweigerd mee te werken aan deze programma’s.

Een Zuid-Afrikaanse vertegenwoordiger van het ministerie van Financiën die het congres bezocht, zei dat het African National Congres (ANC) bij zijn aantreden in 1994 heeft besloten om het innen van de belasting te verbeteren, in plaats van geld te lenen van het IMF en de Wereldbank. Er was genoeg geld in het land aanwezig. Dan hoef je niet te lenen van internationale instellingen.

De tolerantie in Zuid-Afrika is opvallend in vergelijking met landen als Zimbabwe, Eritrea, Ethiopië, Togo, Sudan en Djibouti. Ik zie overal in de stad pamfletten van de oppositie, zei Patrick Wilmost van het Africa Centre in Londen. Ik hoop dat dat over tien jaar nog steeds zo is.

Salim Ahmed Salim prees ook Zuid-Afrika’s bemiddelende rol bij conflicten in andere Afrikaanse landen. Zuid-Afrika heeft zich ingezet voor het beëindigen van conflicten in Burundi, Lesotho en Comoros en actief bijgedragen aan bemiddelingspogingen in andere crisisgebieden, zoals de Democratische Republiek Congo. Op dit moment heeft Zuid-Afrika een vredesmissie van 1500 militairen in Burundi gestationeerd, eenzelfde aantal militairen is uitgezonden naar Congo-Kinshasa.

Andere deelnemers aan het congres stelden dat Zuid-Afrika’s rol als vredesmakelaar ondermijnd is door bepaalde aspecten van het buitenlandbeleid, zoals de veel betwiste ‘stille diplomatie’ met betrekking tot het naburige Zimbabwe. Zij vinden dat Pretoria een veel duidelijker standpunt moet innemen ten aanzien van Zimbabwe. De verkiezingen in Zimbabwe werden tot tweemaal toe gemanipuleerd door de regerende Zanu-PF van president Mugabe. De president heeft ook een omstreden landhervormingsprogramma ingezet, dat het land volgens sommigen financieel aan de rand van de afgrond heeft gebracht.

Noch de Zanu-PF, noch de oppositiepartij MDC (Movement for Democratic Change) kan Zimbabwe uit het moeras trekken, zegt Ayala Ntsaluba, algemeen directeur van het ministerie van Buitenlandse Zaken van Zuid-Afrika. Ze zullen het samen moeten doen. Ik ben ervan overtuigd dat stille diplomatie de beste manier is om dat te bereiken.

Een ander probleem waar Zuid-Afrika mee kampt, is de hoge criminaliteit in het land. De criminaliteitscijfers stegen tussen 1994 en 2003 met 33 procent. Volgens Joel Netshitenzhe, hoofd van het departement voor Communicatie, worden de criminaliteitscijfers overdreven. Die cijfers gaan niet alleen over zware criminaliteit. In het percentage zijn ook vernielde telefooncellen opgenomen.

Over de toekomst van Zuid-Afrika waren de meningen verdeeld. Sommige congresgangers verwachten dat het land meer aansluiting bij Afrika zal zoeken, anderen denken dat juist de banden met Europa zullen worden aangehaald. Volgens Rok Ajulu is de keuze echter al een paar jaar geleden gemaakt. Zuid-Afrika zat tussen 1994 en 1996 in een identiteitscrisis, zegt Ajulu docent aan de Universiteit van Witwatersrand in Johannesburg. We wisten niet of we bij Europa of bij Afrika hoorden. Maar president Thabo Mbeki heeft in zijn African Renaissance speech in 1996 duidelijk gemaakt dat hij kiest voor Afrika.

Ook Salim gelooft in die koers. Zuid-Afrika was een verscheurd land dat nu langzaam maar gestaag toegroeit naar nieuwe eenheid. Het land keert terug naar zijn wortels en hervindt zijn plaats tussen de Afrikaanse landen.