Zuid-Afrikanen belanden op straat door stadsvernieuwing

Eerder deze maand werden 600 bewoners van Bree Chambers in het zakendistrict van Johannesburg op straat gezet. Volgens de lokale overheid was het complex waar ze woonden overbevolkt, heerste er een rattenplaag, zat de riolering verstopt en was er brandgevaar.

Het Centre on Housing Rights and Evictions (COHRE), een niet-gouvernementele organisatie in Genève, ziet de stadsvernieuwing in Johannesburg echter als de reden voor de uitzettingen. Zuid-Afrika wil graag dat de steden er netjes bij liggen voor het WK-voetbal in 2010. De organisatie sprak vorige week in een verklaring van schendingen van de mensenrechten.

COHRE beweert dat de uitzettingen steeds vaker gebruikt worden als een manier om nog openstaande (elektriciteits)rekeningen en achterstallige huur te innen. Sinds 2001 werden in Johannesburg zeventig complexen van particuliere verhuurders ontruimd. De organisatie schat dat ongeveer 25.000 mensen in Johannesburg het risico lopen op straat gezet te worden als gevolg van de stedelijke vernieuwing. Verhuurders laten appartementencomplexen expres verkommeren, zegt de organisatie, zodat ze na verloop van tijd de huurders op straat kunnen zetten.

Het uitzetbeleid bleek in het verleden weinig effectief in Zuid-Afrika. Uitgezette bewoners die geen ander onderdak kregen, eindigden op straat of in geïmproviseerde kampen waar het net zo ongezond en onveilig was. Zuid-Afrika telt momenteel ongeveer 1.000 informele nederzettingen.

De Zuid-Afrikaanse minister van Huisvesting, Lindiwe Sisulu, geeft toe dat de geïmproviseerde nederzettingen een serieus probleem vormen en zei onlangs ernaar te streven het probleem van de nederzettingen en sloppenwijken voor 2014 op te lossen. Dat streven past in de Millenniumdoelstellingen van de Verenigde Naties. De regering wil het bouwen van goedkope huizen versnellen en de nederzettingen voorzien van faciliteiten als wegen, straatverlichting en gemeenschapscentra, zei Sisulu.

Tot op zekere hoogte is het huisvestingsbeleid van na de apartheid succesvol geweest. In de eerste tien jaar na de apartheid liet de regering 1,6 miljoen huizen bouwen en werd voor 2,4 miljoen aan huisvestingssubsidies verstrekt. Zuid-Afrikanen die in aanmerking willen komen voor een goedkoop huis, moeten een subsidieaanvraag indienen.

In het afgelopen fiscale jaar liet de regering in het hele land bijna 180.000 goedkope woningen bouwen. Voor 2005/2006 is ruim 600 miljoen euro vrijgemaakt voor goedkope woningbouw. De regering zegt dat budget in de volgende jaren te willen verhogen met 249 miljoen euro.

Veel bouwprojecten hebben echter vertraging opgelopen. In Gauteng, de rijkste provincie van Zuid-Afrika waar ook Johannesburg en Pretoria liggen, staan een half miljoen mensen op de wachtlijst voor een huis. In Kaapstad, de tweede stad van Zuid-Afrika, staan 120.000 mensen op de wachtlijst.

In de townships van Kaapstad, Johannesburg, Durban, Port Elizabeth en in de provincie Vrijstaat, hebben armen de afgelopen jaren geprotesteerd tegen de trage voortgang van de bouw. Terwijl de regering probeert het tempo te versnellen, ontstaan als gevolg van toenemende verstedelijking en de werkloosheid, elke maand nieuwe nederzettingen.

De werkloosheid in Zuid-Afrika steeg tussen september 2004 en maart van dit jaar, met 0,3 procent tot 26,5 procent van de bevolking. Vergeleken met 1994 is de werkloosheid echter afgenomen. Toen was 45,3 procent van de Zuid-Afrikanen werkloos.

Volgens maatschappelijke organisaties die actief zijn op het gebied van huisvesting, werkt het overheidsbeleid niet, omdat het erop gericht zou zijn de armen uit de stedelijke gebieden te verdrijven zodat de binnensteden bevrijd worden van misdaad. Goedkope huizen worden vooral gebouwd buiten de steden, op plaatsen van waaruit het moeilijk is om werk te vinden en gebruik te maken van sociale voorzieningen. Het gevolg is dat armen blijven hangen in de buurt van stadscentra, waar ze hun brood kunnen verdienen, legt Stuart Wilson van het Centre for Applied Legal Studies (CALS) uit.

De regering aarzelt echter met het bouwen van goedkope huizen in de steden, omdat de grond daar veel duurder is dan buiten de stad. Gemeenten verkopen of verhuren die grond liever aan bedrijven. De regering probeerde in het verleden een paar maal goedkope huisvesting te realiseren in stadscentra, maar tegen die plannen werden bezwaren ingediend door allerlei belangengroepen. Dergelijke bezwaren zorgden onder meer voor een vertraging van vijf jaar in de ontwikkeling van Cosmo City, een huisvestingsproject in het noorden van Johannesburg. (JS)