De vrienden van Anna Chapman

‘Marie, probeer rustig te reageren. Ik ga weg. Niet voor een tijdje, maar voor altijd.’ Dat schreef de Russische kolonel Aleksandr Potejev in een sms’je naar zijn echtgenote voor hij via Wit-Rusland en Duitsland naar de VS vluchtte. Potejev was vicechef van sectie S van de Russische buitenlandse inlichtingendienst Sloezjba Vnesjnej Razvedki (SVR, ‘Dienst Buitenlandse Veiligheid’, de opvolger van het Eerste Hoofddirectoraat van de KGB), de sectie die inlichtingenofficieren opleidt en onder een valse identiteit in het buitenland aanstuurt.

In juni 2011 werd Potejev door een militaire rechtbank in Moskou bij verstek veroordeeld tot 25 jaar gevangenisstraf. De man had aan het Westen cruciale informatie overgemaakt over heimelijke Russische inlichtingenactiviteiten in de VS.

Spookverhalen

Op basis van de debriefing van Potejev begon de Amerikaanse FBI aan een lang onderzoek, de operatie-Spookverhalen. In juni 2010 arresteerde ze tien Russische spionnen die een onopvallend leventje leidden in de VS. De Russische schone Anna Chapman in New York (dochter van een KGB-spion; haar Engelse achternaam is een relict uit een huwelijk met een Brit) en de polyglotte reisagent Michaïl Semenko werkten onder hun echte identiteit, acht waren onder een valse alias als “illegalen” aan de slag. De zaak haalde wereldwijd de voorpagina’s toen de tien Russen in Wenen werden omgeruild voor vier personen die in Rusland gevangen zaten. Even leek de Koude Oorlog helemaal terug van weggeweest.

Terwijl Anna Chapman in Rusland tot superster werd gebombardeerd, werkten Duitse onderzoekers in alle stilte verder aan het blootleggen van een Russisch spionagenetwerk in Europa. Volgens het weekblad Der Spiegel lag ook ditmaal overloper Potejev ten grondslag aan het onderzoek.

Op 18 oktober 2011 ging het Duitse gerecht over tot de arrestatie van een echtpaar uit Marburg, 200 kilometer rijden ten oosten van Keulen: Andreas (45) en Heidrun (51) Anschlag. Volgens het Duitse Bondsparket gaat het om illegalen van de Russische geheime dienst. Agenten “Pit” en “Tina” hadden vervalste Oostenrijkse paspoorten en waren zogenaamd afkomstig uit Argentinië en Peru. Heidrun, die intensief contact had gehad met Anna Chapman, werd in de vroege ochtend op heterdaad betrapt toen ze met een zender versleutelde radioberichten beluisterde.

‘De beschuldigden moesten informatie verzamelen over de politieke en militaire strategie van de EU en de Navo’, stelt het Bondsparket. ‘Ze hielden contact met hun centrale via radioverkeer, satellietverbindingen, dode brievenbussen en verborgen boodschappen in online videoportalen. Ze kregen daarvoor tot 100.000 euro per jaar.’ Het Oberlandesgericht in Stuttgart moet nog beslissen of het echt tot een proces zal komen.

Karate-instructeur

Tijdens het onderzoek ontdekte het Bondsparket dat het echtpaar Anschlag op zijn beurt in het buitenland een agent aanstuurde. ‘Van oktober 2008 tot augustus 2011 gaven ze instructies aan een persoon die hen vanuit het Nederlandse ministerie van Buitenlandse Zaken documenten over EU- en Navo-aangelegenheden bezorgde’, aldus woordvoerder Marcus Köhler.

In maart 2012 maakte het Nederlandse Openbaar Ministerie bekend dat Raymond P. (60), adviseur consulaire zaken op het ministerie van Buitenlandse Zaken, verdacht wordt van omkoping en het lekken van vertrouwelijke informatie. Zeven jaar lang zou de gokverslaafde ambtenaar gegevens hebben doorgespeeld aan de Anschlags. Daarvoor kreeg “agent BR” (zoals de Russen hem noemden) in totaal 90.000 euro, aldus een officier van justitie tijdens een zitting van de rechtbank in Den Haag op 5 juni.

De voormalige karate-instructeur van de Nederlandse marine in Aruba werkte meer dan 25 jaar in consulaire zaken en diende naar eigen zeggen in meer dan twintig missies, waarvan twaalf jaar in Azië. P. werd aangehouden op Schiphol toen hij op dienstreis naar Bangkok wilde vertrekken.

Tijdens het onderzoek werden in het huis van P. 450 vertrouwelijke documenten gevonden. Volgens informatie waarover MO* beschikt, gaat het onder meer om EU-documenten van de categorieën limité en restreint UE die door Brussel aan bepaalde ambtenaren in de EU-lidstaten zijn overgemaakt.

Documenten met het stempel limité zijn interne EU-documenten, niet voor het publiek bestemd, onderhevig aan het beroepsgeheim van Europese ambtenaren maar strikt gezien niet geclassificeerd. Restreint UE slaat dan weer op documenten van de laagste EU-classificeringsnorm. Inhoudelijk zouden ze Rusland inzicht kunnen verschaffen in de positie van de EU tegenover energierijke regio’s zoals Kazachstan, het Nabije Oosten en de Kaukasus.

De Europese Raad, die naar verluidt zwaar tilt aan de affaire, onderzoekt nog hoe groot de aangerichte schade is. Op 6 november begint in Nederland het proces tegen P.

Valse belgische nationaliteit

Zomer 2011, het volgende dominosteentje valt. Na een tip van een bevriende inlichtingendienst stelde de Belgische Staatsveiligheid vast dat consul O.G. uit Brugge al gedurende een kwarteeuw contacten onderhield met Russische inlichtingenagenten. Buitenlandse Zaken riep de consul terug van zijn post in Kopenhagen en schorste hem ‘in het belang van de dienst’.

Tijdens zijn consulaire loopbaan – in Lagos, Algiers, Lissabon, New York, opnieuw Lagos, New Delhi en Kopenhagen – werd O.G. in de meerderheid van die steden een paar keer per jaar benaderd door Russen op doorreis in het land. O.G. zelf noemt de ontmoetingen met de Russen professionele contacten inzake consulaire samenwerking, stelt dat hij nooit geclassificeerde informatie of visa’s heeft overgemaakt noch geld heeft ontvangen van de Russen.

Het federaal parket heeft een gerechtelijk onderzoek ingesteld. Het is nog maar de vraag of O.G. überhaupt Belgische wetten heeft overtreden.

In een gesprek met MO* laat de Staatsveiligheid weten dat consul O.G. niet de enige Belg is die verdacht wordt van samenwerking met de Russische geheime diensten:

‘In 2011 hebben we verschillende Russische inlichtingenofficieren geïdentificeerd die gedurende lange tijd in België en/of in het buitenland opereerden. Ze maakten gebruik van een valse Belgische en/of een andere niet-Russische nationaliteit. We hebben aanwijzingen dat de eerste voorbereidingen voor die valse documentering reeds in de jaren zestig plaatsvonden. Gedurende dat documentatieproces werden verschillende Belgische onderdanen gerekruteerd en gemanipuleerd door de Russische buitenlandse civiele inlichtingendienst SVR.’

Meer informatie over Russische spionnen die onder een valse Belgische identiteit  werkten wil de Staatsveiligheid niet prijsgeven. Wordt vervolgd.