Gelukszoekers welkom! In Argentinië staat de deur voor buitenlanders wagenwijd open

In tegenstelling tot Europa heeft Argentinië open grenzen: bijna iedereen komt binnen, ongeacht nationaliteit of inkomen. Daar zijn de meeste Argentijnen bijzonder trots op, hoewel ze toegeven dat niet iedereen altijd meetelt in de samenleving. Desondanks blijft Buenos Aires een magneet voor migranten.

‘Het is prachtig dat dit land mensen uit alle windstreken heeft kunnen helpen’, zegt Marc Trainor (76). Net als zijn Baskisch-Zwitserse voorouders stapten miljoenen andere migranten tussen 1850 en 1950 op de boot naar Argentinië. Vooral Europeanen die armoede, onderdrukking of oorlog op hun continent ontvluchtten. Het waren er zoveel dat een eeuw geleden bijna een op de drie inwoners van Argentinië uit het buitenland kwam.

Bijna 40% van de bevolking leeft in armoede en migranten zijn daarbij oververtegenwoordigd.

Hier in de chique wijk Recoleta, waar ik met Marc spreek, kun je je dan ook makkelijk in Europa wanen dankzij de brede avenues, de neoklassieke architectuur en de kinderen die in Britse schooluniformen rondlopen. Inmiddels komt “slechts” 5% van de inwoners uit het buitenland, maar voor Marc blijven ze welkom. Sinds kort heeft hij dan ook Russische buren: ‘Vroeger vluchtten de mensen voor Hitler, nu voor Poetin’, zegt hij.

Hij denkt dat het goed zal gaan. ‘Iedereen met visie en doorzettingsvermogen kan hier een fortuin vergaren’, zegt de gepensioneerde enthousiast. Dat lijkt wat optimistisch: bijna 40% van de bevolking leeft in armoede en migranten zijn daarbij oververtegenwoordigd.

Ze wonen vaak in sloppenwijken of groezelige pensionnetjes. De migranten hebben overigens – net als de Argentijnen – wel recht op gratis publieke gezondheidszorg en onderwijs. Voor 22% van de nieuwkomers is onderwijs zelfs de reden om zich hier te vestigen. Dat blijkt uit het Nationale Migrantenonderzoek van 2020. Maar daar is Marc minder blij mee: ‘Ze komen uit buurlanden als Paraguay en Bolivia en gaan na hun studie meteen weer weg. Daar moet wat tegenover staan.’

Norka Linares (18) en Irina Tolaba (18) zijn het daar niet mee eens. Ik tref de vriendinnen op het plein tegenover de Universiteit van Buenos Aires. ‘Het is juist jammer dat gratis studeren niet vanzelfsprekend is in andere landen’, zegt Norka met een dik Argentijns accent, dat klinkt als Spaans met een Italiaanse tongval. ‘Toen ik drie was, vertrokken we met mijn ouders uit Peru naar Argentinië, op zoek naar werk.’

‘Immigranten hebben zo’n stempel op dit land gedrukt dat ik de wet niet snel zie veranderen.’

Want ondanks de economische problemen is de Argentijnse levensstandaard een van de hoogste in Zuid-Amerika. De afgelopen decennia komen de migranten dan ook vooral uit de regio. ‘Wie wil er nu geen betere toekomst voor z’n kinderen?’, valt Rechtenstudente Irina haar vriendin bij.

Maar eenmaal binnen, krijgen ze soms te maken met discriminatie: ‘Hoe blanker hoe beter de behandeling’, betreurt Irina. Norka verbergt haar afkomst echter niet: ‘Toen ik solliciteerde naar mijn baan als serveerster, zette ik gewoon ‘Peruaanse’ op mijn CV.’

Parijs van het Zuiden

Officiële cijfers tonen dat van de 3 miljoen inwoners die in het buitenland werden geboren, 87% uit Zuid-Amerika komt. Iets meer dan 6% maakte de oversteek vanuit Europa en 7% komt uit andere landen. De tijd van Europese massa-immigratie is voorbij, maar overal in Buenos Aires zie je overblijfselen van wat ooit het “Parijs van het Zuiden” werd genoemd. Zo werd het fraaie stadspark Centenario in de wijk Caballito door een befaamde Franse landschapsarchitect ontworpen. Het is een oase voor de stedelingen die veelal in krappe appartementjes wonen. De slogan ‘vol is vol’ zul je hier echter niet snel horen.

Op een kleed bij de waterkant genieten vrienden Florencia Grassi (25) en Maxi Murmis (25) van het zonnetje. ‘Immigranten hebben zo’n stempel op dit land gedrukt dat ik de wet niet snel zie veranderen’, aldus Florencia.

‘Dit is niet de Verenigde Staten of Frankrijk, waar je kunt worden doodgeschoten door de politie omdat je een donkere huidskleur hebt.’

Opiniepeilingen geven de studente Pedagogische Wetenschappen gelijk. Argentijnen maken zich drukker om onveiligheid, inflatie en corruptie. Toch proberen sommige politici te scoren met xenofobe uitlatingen in verkiezingstijd. Zo klaagt een rechtse politicus over “busladingen” buitenlanders die zich gratis zouden laten behandelen in ziekenhuizen. Bewijs gaf hij niet, maar Florencia herkent het patroon: ‘Europeanen zijn nog steeds meer welkom dan mensen uit onze buurlanden.’ Maxi, docent aan een internationale school, vult aan: ‘In onze grondwet staat zelfs dat Europese migratie bevorderd moet worden.’

Inburgeringscursus

Als ik vertel dat België en Nederland een inburgeringscursus opleggen, reageren ze wat verbaasd. ‘Is dat om migranten te helpen met de taal en gebruiken?’, vraagt Florencia. Zodra ik vertel dat hun verblijfsvergunning er vanaf hangt, schrikken ze. ‘Dan is zo’n cursus meer een drempel dan hulp’, concludeert Maxi.

Hij is blij dat zulke beperkingen niet bestaan voor de tweehonderdduizend migranten die jaarlijks naar Argentinië trekken. ‘Ondanks de beperkte economische stabiliteit is dit een land zonder religieuze spanningen waar we in redelijke harmonie samenleven’, verzekert Maxi. ‘Dit is niet de Verenigde Staten of Frankrijk, waar je kunt worden doodgeschoten door de politie omdat je een donkere huidskleur hebt.’

MEEST GELEZEN

• 1
  Grond onder Chinese grootsteden zakt weg terwijl zeespiegel stijgt
• 2
  Deze Palestijnse burgerjournalisten brengen de dagelijkse realiteit in Gaza in beeld
• 3
  Hepatitis eist 3500 mensenlevens per dag

Gelukszoeker

Paige Nichols (36) kwam naar Argentinië toen in 2008 de kredietcrisis toesloeg in de VS. Met wat spaarcenten en een diploma Filosofie op zak, landde de Amerikaanse in Buenos Aires, waar ze eerder een semester had gestudeerd. Pas maanden later, toen ze een baan vond, meldde ze zich bij de Migratiedienst. Geen probleem, want volgens de wet is niemand illegaal en zijn deportaties van mensen zonder papieren ongekend.

Terwijl ze haar hond uitlaat, vertelt ze me over haar nieuwe leven. Economisch gaat het haar voor de wind. Ze werkt als marketeer en begeleidt groepen buitenlandse toeristen. De sociale integratie kostte meer moeite, ondanks de hartelijke Argentijnen. ‘Echt doordringen tot de intieme cirkel is lastig, want de meeste mensen hebben een hechte vriendengroep uit hun jeugd.’

‘Als ik een peso zou krijgen voor iedere keer dat ze me vragen “waar kom je vandaan?” zou ik nu miljonair zijn.’
Ali Delgado (advocaat)

Maar de vriendschappen die ze wel sloot, waren van grote steun toen ze vorig jaar uit de kast kwam. ‘De reacties waren hartverwarmend en niemand trok mijn geaardheid in twijfel’, aldus Paige. En terwijl de lgbtq+-gemeenschap in haar thuisland soms letterlijk onder vuur ligt, geniet ze in Buenos Aires van haar vrijheid.

Vanwege de economische problemen vragen locals haar regelmatig waarom ze hier blijft. ‘Ik zeg dan voor de grap “Ik zie graag af”, maar ken mijn privileges. Ik verdien in harde valuta en kan altijd vertrekken, de meeste Argentijnen hebben die luxe niet.’ Ze gebruikt daarom geen gratis zorg of onderwijs. ‘Het is mijn plicht om dat systeem niet te belasten, zodat mensen die het wél nodig hebben, geholpen kunnen worden.’

‘Buitenlander’ in eigen land

Terwijl migranten als Paige zich helemaal thuis voelen, worden sommige Argentijnen als buitenlander gezien om hun huidskleur. Advocaat Ali Delgado is een van hen. ‘Als ik een peso zou krijgen voor iedere keer dat ze me vragen “waar kom je vandaan?” zou ik nu miljonair zijn’, grapt de 36-jarige Afro-Argentijn terwijl we een koffie met churros nuttigen in een klassiek café in het centrum.

Als universitair docent probeert Ali de mythe van het witte Argentinië te ontkrachten, samen met andere wetenschappers uit zijn gemeenschap. Zo geeft hij een vak over de zwarte geschiedenis van het land. Daarin toont hij hoe machthebbers in Argentinië structureel het Europese karakter promoten en Afro-Argentijnse en inheemse identiteiten onderdrukken.

Want hoewel Buenos Aires als Spaanse kolonie voor een derde uit zwarte slaven bestond, telden zij vanaf de onafhankelijkheid in 1816 niet meer mee. Letterlijk. Bij de volkstelling werd de afro-categorie simpelweg geschrapt. Daarna volgde de stimulatie van Europese immigratie en gemengde huwelijken. Maar ook het onderwijs, afgesteld op het Europese ideaalbeeld, speelt volgens Ali een rol. ‘Ik “leerde” dat bijna alle zwarte Argentijnen omkwamen door oorlogen of ziektes. We zijn dus vooral figuranten uit het verleden.’

Nieuwe telling

Hoe groot Ali’s gemeenschap precies is, is lastig in te schatten. Hij is dan ook benieuwd naar de resultaten van de recente volkstelling, waar Argentijnen zich voor het eerst weer mochten identificeren als Afro-Argentijns. Hij houdt echter een slag om de arm: ‘Zelfs mensen die er uitzien als ik, met donkere huid of kroeshaar, herleiden dat eerder naar een familielid uit het buitenland dan te concluderen dat ze Afro-Argentijnse voorouders hebben. Zij het door onwetendheid of schaamte.’

Het racisme leidt volgens Ali tot achterstelling en armoede van zijn gemeenschap en die van andere groepen die bijvoorbeeld afstammen van de volkeren die hier woonden voor de Spaans kolonisatie. ‘Je ziet ons amper in de media, politiek of het onderwijs, maar we proberen dat te veranderen’, zegt de activist.

Die strijd is lastig, omdat Ali merkt dat zelfs binnen zijn eigen politieke beweging het probleem amper wordt erkend: ‘De Mexicanen stammen af van de Indianen, de Brazilianen komen uit de jungle, maar wij Argentijnen kwamen met de boot’, zei president Alberto Fernández recentelijk in een toespraak. ‘Zelfs het peronisme, wat een volksbeweging is, wordt geleid door witte mensen, ook al heeft de achterban vaak een kleurtje.’