Komt er in 2026 een ban op foutieve milieuclaims in de EU?

In september legde de EU de laatste hand aan een nieuw wetsvoorstel dat greenwashing moet tegengaan. In november wordt hierover in het Parlement gestemd. Bij goedkeuring treedt een verbod in werking vanaf 2026, wat zal gelden voor termen zoals ‘koolstofneutraal’. ‘Op deze manier kunnen we consumenten gidsen richting duurzame keuzes.’

In maart 2022 werd door het Europese Parlement en de Raad een voorstel op tafel gelegd voor een richtlijn om de positie van consumenten te versterken voor de groene transitie. Het voorstel moet misleidende claims uitbannen van bedrijven, over de duurzaamheidskenmerken van hun producten. In september volgde een voorlopig akkoord om het voorstel tot wet te stemmen, wat een effectieve ban op greenwashing zou betekenen.

‘Consumenten verdwalen in een jungle van groene claims.’

De wet is bedoeld om consumenten te helpen om greenwashing te herkennen. Uit een rondvraag van 2021 in vier EU landen bleek dat 53% van de consumenten vormen van greenwashing op productverpakkingen niet kan identificeren. Het onderzoek volgde op een onderzoek van de Europese Commissie van een jaar eerder, waaruit bleek dat 53,3% van de milieuclaims van bedrijven ‘vaag, misleidend of ongegrond waren’ en 40% ‘niet onderbouwd’ waren.

Op wie heeft de wet een effect?

Verwacht wordt dat het harde optreden tegen greenwashing meerdere industrietakken zal treffen, vooral bedrijven die consumentenproducten verkopen. Maar het meest zullen de voedsel- en drankindustrie, de reisindustrie (inclusief luchtvaart), mode- en kledingmerken en technologie- en apparatenbedrijven geraakt worden.

Behalve de consumentensector zal deze ban ook een grote impact hebben op de vrijwillige koolstofmarkt, waarop koolstofkredieten- en compensaties worden verhandeld. Het is aangetoond dat deze praktijk niet werkt en met de nieuwe regulering zal het nog moeilijker worden om te claimen dat een product duurzaam is.

Een voorbeeld: luchtvaartmaatschappijen die CO2-compensatie aanbieden aan reizigers voor een kleine bijdrage, zullen niet meer toegelaten worden om daarop hun vluchten als koolstof/klimaatneutraal te labelen. ‘Er bestaat niet zoiets zoals “koolstofneutrale” of “CO2-neutrale” kaas, plastic flessen, vluchten of bankrekeningen’, zei Ursula Pachl, onderdirecteur van consumentenorganisatie BEUC, aan Euractiv. ‘Koolstofneutrale claims zijn simpelweg greenwashing, Het is een rookgordijn dat de indruk geeft dat bedrijven serieuze actie ondernemen om hun klimaatimpact te beperken.’

Gilles Dufrasne, beleidshoofd van Carbon Market Watch noemt het een sterk signaal van de EU. ‘Het is een signaal gericht aan de vrijwillige koolstofmarkt: het tijdperk van compensatie is voorbij en koolstofkredieten kunnen de vervuiling van consumenten niet meer goedmaken.’

Wat kan wel gezegd worden?

De nieuwe richtlijn van de EU bevat een lijst van termen die bedrijven niet meer kunnen gebruiken op hun productlabels. Het meest opvallende daartussen is mogelijk “koolstofneutraal”, een veel gebruikte term binnen verschillende industrieën. Uit een onderzoek bij 2000 personen bleek dat 40% van de consumenten vertrouwen heeft in de interpretatie van “koolstofneutrale” labels, terwijl de meerderheid niet eens weet wat de term betekent.

De termen die zullen worden geband volgens het akkoord zijn:

• koolstofneutraal
• klimaatneutraal
• milieuvriendelijk
• eco-vriendelijk
• eco
• groen
• natuurlijk
• biologisch afbreekbaar
• koolstofvriendelijke
• koolstofpositief
• energie-efficiënt
• biologisch gebaseerd
• biologisch afbreekbaar
• vriend van de natuur
• ecologisch
• zacht voor het milieu
• bredere claims met de woorden “bewust” en “verantwoord”

De lijst is niet exhaustief, maar het idee is om generieke milieuclaims te bannen, tenzij bedrijven bewijs kunnen aanleveren ‘van erkende, goede milieuprestaties die betrekking hebben op de claim’. De naleving van officiële Europese wetgeving of erkende groene labelingprogramma’s kan daar deel van uitmaken.

‘De term “biologisch afbreekbaar” die naar een product verwijst, bijvoorbeeld, kan opgevat worden als generieke claim’, staat te lezen in de richtlijn van de EU. ‘Daar tegenover staat de claim dat ‘de verpakking biologisch afbreekbaar is via compostering binnen een maand’, wat een specifieke claim is die niet onder dit verbod zou vallen.’

De EU benadrukt ook dat bedrijven geen milieuclaims kunnen maken over een product als het slechts verwijst naar een specifiek deel van het product. ‘Dit is het geval, bijvoorbeeld, wanneer een product in de markt gezet wordt als “gemaakt van gerecycleerd materiaal”, wat de indruk geeft dat het hele product gemaakt is van gerecycleerd materiaal, terwijl het alleen over de verpakking gaat.’

Het Kroatische Europees Parlementslid Biljana Borzan zei: ‘We ruimen de chaos van milieuclaims op. Nu zullen die moeten worden onderbouwd en claims gebaseerd op compensatie van emissies zullen worden geband.’

Wat wordt nog verboden?

De EU werd het ook eens over andere maatregelen tegen greenwashing. Een belangrijke maatregel betreft de duurzaamheid en garantie van producten. Bedrijven zullen de levensduur van een product moeten aangeven. Ook zal er een ban komen op functies van een product die bedoeld zijn om de levensduur te beperken. Een studie uit 2018 van de Europese Commissie toonde aan dat 82% van de consumenten moeite had om de levensduur en duurzaamheid van een product te kunnen inschatten.

Bedrijven zullen ook verplicht worden om transparanter te zijn over reparatiemogelijkheden en productgarantie, en — in het geval van techbedrijven — over de software-updates. Dit betekent dat bedrijven hun producten niet meer in de markt kunnen zetten als herstelbaar, terwijl ze dat niet zijn. Ook niet kunnen de bedrijven claimen dat software-updates nodig zijn als die updates ‘alleen de functionaliteit verbeteren’. Tenzij het is aangetoond mogen er geen duurzaamheidsclaims gemaakt worden over ‘de gebruikstijd of intensiteit onder normaal gebruik’, wat mensen zou dwingen om producten vroeger dan nodig te vervangen, zoals printerpatronen.

‘We hebben hiermee een uitstekende akkoord voor consumenten bereikt’, zegt Borzan. ‘60% van de consumenten is zich er zelfs niet van bewust dat er een productgarantie (van minimum twee jaar) zit op alle producten. Dat verandert vandaag, met een herinnering die aanwezig moet zijn in elke winkel in de EU en in sommige gevallen op de verpakking.’

Het Europees Parlementslid voegt er nog aan toe dat ‘een nieuw, uitgebreid garantielabel duidelijk zal aantonen welke producten langer meegaan, zodat het makkelijker wordt om duurzame producten te kopen. We onderhandelden ook een krachtig standpunt over vroegtijdige veroudering. We mogen geen reclame maken voor producten die te vroeg stuk gaan.’

Wanneer komt de wet er?

Alvorens het een wet wordt, moet het voorstel finaal worden goedgekeurd door het Europees Parlement en de Raad, wat in november gepland staat. Hoewel het theoretisch nog mogelijk is dat het wordt afgekeurd, is de kans klein.

Als en wanneer de richtlijn wordt goedgekeurd, krijgen lidstaten 24 maanden de tijd om veranderingen door te voeren en de nieuwe regels in hun eigen wetgeving in te bedden. In het geval van een groen licht zullen veel gevallen van greenwashing effectief geband worden in de EU tegen 2026.

De stemming van de EU over deze richtlijn is een teken van vooruitgang. Toch zijn er twee verwante wetsvoorstellen over klimaatgerelateerde productclaims die lijken te stagneren: de Green Claims-richtlijn en het Carbon Removal Certification Framework, beiden eerder dit jaar geïntroduceerd.

‘Consumenten spelen een cruciale rol in de groene transitie, dus het is goed nieuws dat ze meer informatie krijgen zodat ze duurzame keuzes kunnen maken bij het kopen van voeding, nieuwe kledij of huishoudapparatuur’, stelt Pachl van consumentenorganisatie BEUC. ‘De nieuwe regels zullen hen helpen om zich te navigeren in een zee van groene claims en duurzame producten te kiezen die de verwachtingen waarmaken.’

‘Generieke milieuclaims duiken overal op, van voeding tot textiel. Consumenten verdwalen in een jungle van groene claims, zonder enig idee te hebben welke betrouwbaar zijn. Dankzij de nieuwe regels komt er een zekere orde in de chaos. Bedrijven zullen moeten uitleggen waarom een product milieuvriendelijk is. Dat is cruciaal als we consumenten richting duurzame consumptiekeuzes willen gidsen.’

Dit artikel werd oorspronkelijk gepubliceerd door Green Queen en werd door MO* in een vertaalde versie gepubliceerd via het globale journalistieke samenwerkingsverband Covering Climate Now.