Mensen veranderden een derde van het landoppervlak van de aarde in 60 jaar tijd

Sinds 1960 heeft een derde van het natuurlijke landschap op aarde een nieuwe functie gekregen. Dat is vier keer meer dan eerder werd aangenomen. Een recente studie in Nature toont zo nog maar eens aan dat de mens de planeet onmiskenbaar naar zijn hand heeft gezet.

In het afgelopen millennium is ongeveer driekwart van het landoppervlak van de aarde door mensen veranderd.

Een derde (32 procent) veranderde in de periode 1960 tot 2019, onder meer door toedoen van landbouwactiviteiten en de afbraak van tropisch woud. In totaal gaat het om 43 miljoen vierkante kilometer of tweemaal de oppervlakte van Duitsland per jaar sinds 1960.

Wereldhandel

Voor haar studie, die is verschenen in Nature, ontwikkelde het onderzoeksteam een methode om de veranderingen in landgebruik in kaart te brengen: HIstoric Land Dynamics Assessment + (HILDA+). Hieruit blijkt haarfijn hoeveel van het wereldwijde landoppervlak tussen 1960 en 2019 een nieuwe functie heeft gekregen.

De toenemende vraag, voornamelijk in de ontwikkelde landen in het Noorden, stimuleerde de uitbreiding van bio-energiegewassen in het Zuiden.

De onderzoekers constateren ook dat er geografisch sterk uiteenlopende veranderingsprocessen in het landgebruik zijn te zien. Zo is er recent meer sprake van verlaten akkerland en bebossing in het Noorden en meer ontbossing en landbouwuitbreiding in het Zuiden. Volgens hen zijn de veranderingen in landgebruik duidelijk gelinkt aan de effecten van de wereldhandel op de landbouwproductie.

Een van de hypotheses is onder meer dat de overgang van stijgend naar dalend landgebruik verband houdt met marktontwikkelingen in de context van de wereldwijde economische crisis van 2009.

Vóór de crisis werd de wereldwijde landbouwproductie gestimuleerd door een stijgende vraag naar voedsel, diervoeder en biobrandstoffen, evenals de stijgende olieprijzen (die in 2008 een recordhoogte bereikten). Die groei had effect op het landgebruik. Vooral de hoge olieprijzen maakten bio-energiegewassen competitiever en winstgevender in vergelijking met fossiele brandstoffen. De toenemende vraag, voornamelijk in de ontwikkelde landen in het Noorden, stimuleerde de uitbreiding van bio-energiegewassen in het Zuiden (onder meer in Ghana, Argentinië, Brazilië en Indonesië).

In 2007 leidde bezorgdheid over de voedselzekerheid in veel importafhankelijke landen en snelgroeiende economieën zoals de EU, China of India tot een golf aan grootschalige, grensoverschrijdende landaankopen en buitenlandse investeringen in de landbouw, voornamelijk gericht op Afrika ten zuiden van de Sahara, Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika.

Markt en klimaat

Op die manier konden de wetenschappers de verschillende veranderingen in landgebruik in kaart brengen en linken aan mondiale marktmechanismen en de geglobaliseerde handel, maar eveneens aan de klimaatverandering en extreem weer: het zijn allemaal belangrijke aanjagers van de verandering van landgebruik.

De auteurs van de studie stellen dat hun bevindingen belangrijk zijn om inzicht te krijgen in de effecten van veranderend landgebruik op uitdagingen als voedselzekerheid, klimaatverandering en verlies van biodiversiteit.

Activiteiten die verband houden met landgebruik, zoals de manier waarop we omgaan met bossen en aan landbouw doen, worden erkend als essentieel voor het behalen van de klimaatdoelstellingen in het kader van het Klimaatakkoord van Parijs. Landgebruik is hierdoor een centraal onderdeel geworden in internationale beleidsdebatten.