‘De gezondheid van de oceaan is de sleutel tot overleven’

De oceaan is cruciaal voor de sociaal-economische groei en ontwikkeling van West-Afrika, maar wordt sterk bedreigd door overexploitatie en vervuiling. Maar er is iets aan te doen, meent Aderonke Omolara Lawal-Are, professor Mariene Wetenschappen aan de universiteit van Lagos (Nigeria).

Oceanen zijn natuurlijke hulpbronnen en kunnen in die hoedanigheid een belangrijke rol spelen in de sociaaleconomische groei en ontwikkeling van naties.

West-Afrika beschikt met de Atlantische Oceaan over een verscheidenheid aan mariene en kustecosystemen. De regio is een van de rijkste en economisch meest belangrijke visgronden ter wereld, die zorgt voor een inkomen voor velen uit visserij, scheepvaart, logistiek en mijnbouw.

Maar ongereguleerde en niet-duurzame exploitatie heeft dit rijke ecosysteem ernstig aangetast. Het wordt bedreigd door vervuiling, onveiligheid en piraterij, illegale en schadelijke visserijpraktijken en klimaatverandering.

De oceaan produceert meer dan de helft van ‘s werelds zuurstof en absorbeert vijftig keer meer CO2 dan de atmosfeer.

Deze combinatie van stressoren heeft een negatieve invloed op de ecologische integriteit en de gezondheid van West-Afrika. Ze veroorzaken een alarmerende achteruitgang van de visbestanden, verlies van koraalriffen en zeeschelpen, kusterosie, zure oceanen en stijgende zeespiegels.

In de meer dan twintig jaar dat ik als marien bioloog werk, heb ik talloze onderzoeken uitgevoerd in de kustwateren van Nigeria. In deze periode heb ik de impact van natuurlijke processen en menselijke ontwikkeling gezien. Het is van vitaal belang dat wetenschappers zoals ik de grootste uitdagingen benadrukken waarop West-Afrikaanse landen zich moeten concentreren als ze de oceaan willen redden.

De oceaan produceert meer dan de helft van ‘s werelds zuurstof en absorbeert vijftig keer meer CO2 dan de atmosfeer. De gezondheid van de oceaan is de sleutel tot overleven.

1. Plastic afval

Jaarlijks komen er miljoenen tonnen plastic vanop land in de oceanen terecht. De plasticvervuiling van de mariene ecosystemen in de Atlantische Oceaan en de Golf van Guinee heeft erg nadelige gevolgen.

In een recente studie hebben we laten zien hoe ingeslikte stukjes plastic van invloed zijn op krabben. We onderzochten de implicaties ervan op de voedselveiligheid alsook op de groei en productiviteit van mariene hulpbronnen. We zagen dat de inname van plastic leidde tot een verminderde voedselinname, vertraagde groei, celbeschadiging en abnormaal gedrag bij waterorganismen.

Daarom is het dringend nodig om plastic afval effectief te beheren, geen plastic voor eenmalig gebruik meer te gebruiken en plasticvrije alternatieven te introduceren in West-Afrika.

2. Olieverspilling en afval uit oliewinning

De aanwezigheid en de exploitatie van aardoliebronnen in olierijke landen als Equatoriaal-Guinea en Nigeria is een andere grote bedreiging. Het heeft geleid tot lekkage van ruwe olie en aardolieproducten en lozingen van onbehandeld afval en chemicaliën in mariene ecosystemen. Deze stoffen zijn een belangrijke bron van potentieel giftige zware metalen in de oceaan.

De monitoring en preventie van deze risico’s moeten worden verbeterd.

In een recente studie rapporteerden we over de hoge concentraties zware metalen in weefsels van eetbare waterslakken (gastropoden). Dit heeft gevolgen voor de gezondheid van consumenten als er sprake is van eventuele bioaccumulatie en biomagnificatie.

Ook sabotage, bunkeren (schepen laden met olie) en defecten van apparatuur vormen risico’s.

Ook het veelvuldig gebruik van chemicaliën bij schoonmaakacties in havens kan bepaalde stoffen vrijgeven waar ecosystemen niet goed mee om kunnen.

De monitoring en preventie van deze risico’s moeten worden verbeterd.

3. Illegale visserij

De grootschalige diefstal van lokale vis door buitenlandse vissersschepen heeft de gemeenschappen armer gemaakt.

De slecht geregelde en aanhoudende exploitatie van de lokale visserij heeft geleid tot overbevissing van meer dan 50 procent van het visbestand. Uit rapporten blijkt dat vissoorten die ooit in overvloed aanwezig waren, zoals de blauwvintonijn, in toenemende mate worden bedreigd. Illegale, niet-aangegeven en ongereguleerde visserij kost de economieën van West-Afrikaanse landen jaarlijks tot 2,3 miljard dollar.

De illegale visserij wordt trouwens een regionale crisis – en dat in snel tempo. Overheden moeten passende sancties daarom strikt handhaven.

Natuurbeschermers pleiten onder meer voor de creatie van uitgestrekte mariene reservaten om de biodiversiteit van de oceanen te beschermen.

4. Verzuring van de oceaan

Verzuring van de oceaan wil zeggen dat de pH-waarde van het water gedurende een langere tijd daalt. Het wordt veroorzaakt door de opname van koolstofdioxide (CO₂), een broeikasgas dat wordt uitgestoten door menselijke activiteiten. De gemiddelde pH van de oceaan is nu ongeveer 8,1, wat basisch (of alkalisch) is. Maar naarmate de oceaan meer koolstofdioxide opneemt, daalt de pH en wordt de oceaan zuurder.

Elk West-Afrikaans land moet eenvoudige maatregelen nemen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

Dit heeft bijgedragen aan het wereldwijde verlies van koralen, omdat hun calciumskeletten worden verzwakt door zuurder water. Het erodeert en beïnvloedt ook de vorming van de schelpen van schelpdieren.

Het heeft dus geleid tot veranderingen in de relatieve soortendominantie, wat mogelijk kan leiden tot ecosysteemverschuivingen in de kustwateren van West-Afrika.

Elk West-Afrikaans land moet daarom eenvoudige maatregelen nemen om de uitstoot van broeikasgassen te verminderen.

5. Bio-invasie

Invasieve soorten van planten, dieren en microben behoren tot de grootste bedreigingen voor de oceanen op aarde. Scheepvaart en maritieme activiteiten zijn verantwoordelijk voor de meeste onopzettelijke transporten van soorten wereldwijd. Meer dan 80 procent van het volume van de internationale handel wordt immers over zee vervoerd. Het percentage is zelfs nog hoger voor ontwikkelingslanden, waaronder Nigeria, dat een kustlijn heeft van ongeveer 852 km.

Ballastwater van schepen (vastgehouden in de schepen voor hun stabiliteit) is een belangrijke vector. Het helpt bij de verspreiding van giftig fytoplankton en stimuleert algenbloei die vaak gifstoffen bevat die schadelijk zijn voor waterdieren.

Invasieve soorten passen zich vaak snel aan nieuwe gebieden aan omdat ze een breed scala aan omgevingsomstandigheden kunnen verdragen, snel groeien, vaak groter zijn, vleesetend, en zich sneller voortplanten dan endemische soorten.

Burgers kunnen eenvoudige dingen leren die ze overal en altijd kunnen doen om de oceanen te helpen redden.

De verspreiding van de invasieve Zuid-Amerikaanse waterhyacint (Eichhornia crassipes), bijvoorbeeld, is schadelijk voor belangrijke vervoersverbindingen in Lagos, de economische hoofdstad van Nigeria. De planten vormen een dikke mat op het water die de scheepvaart en de visserij belemmeren.

Wat kan er worden gedaan?

Er zijn stappen gezet om deze bedreigingen aan te pakken. Zo zijn er vier protocollen aangenomen door 22 partijen in het Verdrag van Abidjan: het Grand Bassam Protocol, dat tot doel heeft vervuiling door activiteiten op het land te bestrijden; het Pointe-Noire-protocol rond het beheer van kustgebieden; het Calabar-protocol voor duurzaam mangrovebeheer; het Malabo-protocol inzake milieunormen met betrekking tot offshore olie- en gasactiviteiten.

Door middel van bewustmakingscampagnes kunnen gewone burgers eenvoudige dingen leren die ze overal en altijd kunnen doen om de oceanen te helpen redden.

We sommen er hier alvast enkele op:

• wees spaarzaam met water
• koop geen producten die schadelijke chemische stoffen bevatten
• consumeer duurzaam en vermijd afval waar mogelijk
• koop minder plastics en gebruik herbruikbare tasjes
• beperk pollutie door te carpoolen of eens wat vaker de fiets te nemen
• bespaar op je energieverbruik (kies bv. voor energie-efficiënte verlichting en zet de thermostaat een graad lager)
• koop enkel duurzaam gevangen vis en schelpdieren en voor vissers: zet kleine vissen terug uit
• doe mee aan vrijwilligerswerk zoals schoonmaakacties van stranden of andere acties om de oceanen te beschermen

Ten slotte is het belangrijk dat de kuststaten in de West-Afrikaanse subregio, waar de maritieme sector van cruciaal belang is voor de economie, het voortouw nemen bij de transformatie naar een veerkrachtigere en duurzamere oceaan via de zogeheten “blauwe economie”. Blauwe economie bevordert economische groei, sociale inclusie en het behoud van levensonderhoud, terwijl het milieu in stand wordt gehouden.

Aderonke Omolara Lawal-Are is professor Marine Wetenschappen aan de universiteit van Lagos.