Haaretz-journalist Gideon Levy: ‘Israël heeft het gordijn dichtgetrokken’

De dag dat Gideon Levy zijn krant Haaretz niet meer in de postbus vindt, hangt hij zich op. Een overstatement waarmee hij de impact van een mogelijk failliet van de krant als een mokerslag wil vertalen. Topcolumnist Levy spreekt als lezer wanneer hij zegt dat hij zijn dagelijkse portie onafhankelijke journalistiek met een linkse slag, zijn houvast, niet kwijt wil. Om zijn brood maakt hij zich minder zorgen, al is de kans klein dat hij met zijn kritische pen bij andere Israëlische printmedia aan de slag kan. Levy, geboren in Tel Aviv in 1953, zal en wil nooit los geraken van zijn land, maar hij behoort tevens tot de grootste critici van Israël. Dat levert hem bepaald geen punten op bij de huidige Israëlische regering en een groot deel van de publieke opinie.

Sinds de Oslo-akkoorden van 1993 blijft Israël de kaart van de Palestijnse Bezette Gebieden ingrijpend hertekenen. Is een tweestatenoplossing praktisch gezien nog wel mogelijk?

Gideon Levy: Twintig jaar geleden, zelfs tien jaar geleden, had de tweestatenoplossing nog kansen. Misschien zou het ook nu nog mogelijk zijn, mits een nieuw sterk, moedig Israëlisch bestuur dat bereid is om een half miljoen kolonisten te evacueren, of mits ontegensprekelijke internationale druk op Israël. Maar ik zie geen van beide en ben zeer pessimistisch. De VS volgen Israël en Europa volgt de VS. De Palestijnen staan met hun rug tegen de muur. Ze hebben de optie om te kiezen voor terreur of internationale diplomatie. Dat laatste deden ze, door erkenning te vragen in de VN. Onmiddellijk worden ze teruggefloten door Israël, dat spreekt van een unilaterale zet. Israël, zelf kampioen in unilaterale acties.

De huidige regering lijkt een tweestatenoplossing zeker niet genegen. Weet u wat premier Benjamin Netanyahu eigenlijk wil?

Gideon Levy: Het valt te betwijfelen of Netanyahu zelf weet wat hij wil. Hij gelooft niet in vrede met de Palestijnen of in de tweestatenoplossing. Hij rekt de tijd en werpt zoveel mogelijk obstakels op die elke vredesoplossing onmogelijk maken, die de bezetting onomkeerbaar maken. Het is ook twijfelachtig of Netanyahu een realistische toekomststrategie voor ogen heeft. Hij negeert dat over tien, twintig jaar de demografische verhoudingen tussen joodse Israëli’s en Palestijnen sterk veranderd zullen zijn. Zowel Palestijnse als Israëlische officiële studies wijzen uit dat beide volken tussen de Jordaan en de Middellandse Zee nu bijna gelijk zijn. Begrijpt Netanyahu de impact daarvan? Begrijpt hij de impact van de eenentwintigste eeuw, waarin de wereld –en niet alleen de westerse– de situatie niet langer zal tolereren waarin één volk alle rechten en het andere volk geen enkel recht geniet?

Net zoals vier jaar geleden was er ook naar aanleiding van de verkiezingen in Israël op 22 januari sprake van Palestijnse Israëlische kandidaten uit te sluiten. Haneen Zoabi bijvoorbeeld, omwille van haar deelname aan de Gaza-flotilla in 2010. Kan je dan nog spreken van democratische verkiezingen?

Gideon Levy: Kijk, een bezettende staat kan überhaupt niet democratisch zijn. En een staat die geen gelijke rechten hanteert voor alle burgers evenmin. Elke vier jaar probeert de Israëlische rechtervleugel Palestijnse partijen uit de verkiezingen te houden. Helaas groeit het aantal stemmen in Israël dat die positie wil volgen. Voorlopig lukt dat niet en is er rechtszekerheid. Maar als Israël zo blijft verder doen, zal de dag komen dat de Palestijnen uitgesloten worden van stem- en opkomstrecht.

Naar aanleiding van de voorbije verkiezingen liet u zich ook erg pessimistisch uit over het linkse kamp in Israël. Wat is het probleem?

Gideon Levy: Links heeft zich nooit meer hersteld sinds Ehud Barak, eens terug van Camp David, erin was geslaagd alle Israëli’s te overtuigen dat er zogenaamd geen Palestijnse vredespartner zou bestaan. De zelfmoordaanslagen tijdens de Tweede Intifada doodden elk restantje van het linkse establishment. Het nieuwe links dat het ter ziele gegane zionistische links vervangt, is heel marginaal en heeft geen invloed. We moeten onder ogen zien dat de Israëlische samenleving steeds verder naar rechts opschuift. Zelfs de voorzitster van de sociaal-democratische Labour-partij, Shelly Yacimovitch, herhaalt voortdurend dat haar partij geen linkse maar een centrumpartij is. Het toont hoe vergiftigd de bijklank van “links” in Israël is geworden.

Aan de Palestijnse zijde is er ook niet veel reden tot juichen. Hamas en Fatah blijven hun verzoeningsgesprekken naar een eenheidsregering uitstellen.

Gideon Levy: Dat is een grote vergissing van beide partijen. De kloof lijkt alleen maar te groeien, zeker nu Hamas, dat versterkt uit de Gaza-oorlog in november 2012 kwam, stevig positie wint op de Westelijke Jordaanoever. Als we de polls moeten geloven, zou Hamas de Westelijke Jordaanoever innemen als vandaag verkiezingen plaatsvonden. Voor Netanyahu is dat koren op de molen, want het bewijst zijn stelling dat de Palestijnen te radicaal zijn, en dat ze geen partner voor vrede kunnen zijn. Alleen zegt hij er niet bij dat hij die radicalisering zelf helemaal in scene zet door de bezetting niet af te bouwen maar te verstevigen.

Kan Hamas een vredespartner zijn?

Gideon Levy: Twintig jaar geleden werd ons gezegd dat Fatah een terreurorganisatie was en dat Yasser Arafat nooit een partner zou kunnen zijn. Contact met de PLO (Palestijnse Bevrijdingsorganisatie, td) was verboden. En nu kijken we met heimwee naar de tijd van Arafat.
Ik verdedig Hamas niet, ben geen fan van religieuze fundamentalistische organisaties maar Israël had Hamas kunnen uitdagen en aan de onderhandelingstafel roepen, tot compromissen kunnen bewegen.

Sinds de Arabische Lente ondergaat het Midden-Oosten een transformatie. Houdt Israël daar rekening mee?

Gideon Levy: Israël, dat jaren het alleenrecht eiste op democratie in de regio, zag de democratiseringsgolf als een gevaar, zoals alles hier als gevaar vertaald wordt. Een andere reactie was er niet. Moeilijk om te begrijpen als je weet dat dit een nieuwe opening had kunnen zijn. Langs de andere kant, zolang Israël de Palestijnen blijft tiranniseren, zal de voltallige Arabische publieke opinie, die dit dagelijks aangeleverd krijgt op televisie, weigeren Israël te aanvaarden.
De Israëlische publieke opinie houdt zich de laatste jaren enkel bezig met de prijzen van kaas, goedkopere tickets naar Europa en met lonen. Israël heeft het gordijn dichtgetrokken, zich erachter teruggetrokken en we weigeren een blik te werpen op de wereld rond ons heen.

‘Ik vraag me ernstig af of Israël nog in staat is rationeel en strategisch te handelen.’

Gideon Levy: Omwille van electoraal winstbejag ¬is het even van de tafel maar voor de verkiezingen praatte Netanyahu drie maal per dag over Iran. Maandenlang kreeg de Israëlische publieke opinie ingelepeld hoe reëel de Iraanse dreiging is. De Israëli’s zijn bang. Ik wil overigens zelf de Iraanse vijandelijkheid niet onderschatten. Een aanval door Israël op Iran kan echter een veel grotere veiligheidsimpact hebben en als een boemerang terugkomen. Israël is lang niet sterk genoeg om zich te verweren tegen honderden raketten die op het grondgebied zullen vallen, op samenlevingsniveau noch op economisch niveau. Het debat hierover wordt niet ernstig gevoerd.

Heeft het vertrek van Ehud Barak, die een aanval op Iran sterk verdedigde, een mogelijk ontradend effect op een Iranscenario?

Gideon Levy: Ten eerste weten we niet of Barak echt weg is. Het zou kunnen dat Netanyahu Barak als minister van Defensie terugroept na de verkiezingen. In het andere geval zoekt Netanyahu, die echt geobsedeerd is door Iran, een andere Barak, een andere partner.

In juli 2012 waarschuwden sommige Israëlische legerofficieren voor een volgende Libanonoorlog. Doemdenken of realistisch?

Gideon Levy: Dat waren veeleer paniekreacties omdat het conflict vanuit Syrië naar Libanon dreigde over te slaan. Op een dag zal er een nieuw conflict zijn, geen twijfel mogelijk. De populariteit en aanhang van Hezbollah in Libanon groeien en Hezbollah blijft verder bewapenen. Op dit moment zijn beide partijen niet geïnteresseerd in oorlog. Het is een kwestie van tijd. De toekomst is onvoorspelbaar en hangt af van de gebeurtenissen in de regio, in Syrië en Iran.

Hoe gevaarlijk is de situatie in Syrië, waar externe krachten in verschillende milities komen meevechten? Het zijn niet bepaald groepen met een pro-Israëlische agenda…

Gideon Levy: Israël heeft dat niet in de hand. Anderzijds denk ik dat Israël momenteel de laatste zorg is van die milities. Je kan niet anders dan speculeren over wat er zal gebeuren eens het conflict stopt. Niemand kent de uitkomst.

Heeft Israël nog vrienden in de regio?

Gideon Levy: Met Egypte probeert Israël de relaties zo open mogelijk te houden. Tel Aviv is, gezien de gedeelde grenzen met de Egyptische Sinaï en Gaza niet in de positie om “nee” te zeggen tegen Caïro, dat met moslimbroeder Morsi een minder volgzame partner heeft dan zijn voorganger Moebarak. Maar Israël is nog nooit zo geïsoleerd geweest als vandaag. Ten tijde van de Oslo-akkoorden (1993) hadden we goede relaties met de Golf, zeker met sommige golfstaten: Qatar, Oman, de Verenigde Arabische Emiraten… De verhouding met Saoedi-Arabië lag altijd al moeilijker na de Zesdaagse oorlog in 1967 en de Jom Kippoeroorlog in 1973. Maar toen Saoedi-Arabië tien jaar geleden in 2002 het Arabisch Vredesinitiatief lanceerde –een valabel initiatief– werd dat door Israël compleet genegeerd.
Turkije was onze belangrijkste regionale partner en die relatie hebben we ook opgeblazen. Ik vraag me ernstig af of Israël nog in staat is rationeel en strategisch te handelen. Als je het ernstig meent met de veiligheid van je land, kan je geen belangrijke partnerschappen in je regio verliezen.

Zijn er veel Israëlische burgers die de veiligheidsdreiging beu zijn en vertrekken?

Gideon Levy: In december publiceerde Haaretz een poll waaruit bleek dat ongeveer veertig procent van de Israëli’s wil vertrekken. Er is ook een groeiend aantal Israëli’s met Europese roots dat een tweede paspoort aanvraagt. Dat betekent wel iets, dat mensen hier geen toekomst zien. Maar er is blijkbaar een verschil tussen denken en doen. Er blijkt niet meer emigratie uit Israël te zijn dan vroeger. Ten eerste kan niet iedereen emigreren maar het heeft ook te maken met verankering. Je weet dat je op een vulkaan zit die binnen afzienbare tijd kan uitbarsten, maar toch blijf je omdat dit je plaats is. En die plaats is nu ook weer niet zo slecht. Economisch gaat het ons tot nu tamelijk voor de wind, het klimaat is hier zeer aangenaam, op sociaal en cultureel vlak gebeurt hier heel veel. Eigenlijk is dat een deel van het probleem: waarom zouden de Israëli’s voor verandering gaan?

Heeft u zelf ooit willen emigreren?

Gideon Levy: Als het van mij afhangt, zal ik Israël nooit verlaten. Dit is mijn thuis. Na al die jaren geraak je gewend aan het stressklimaat, dat ook geen constante is in ons leven. De periodes van angst wisselen ook af met periodes waarin je meer achterover kan leunen. En je mag niet vergeten dat Israël, hoe onrechtvaardig het ook is voor de anderen, volle burgerrechten geeft aan zijn joodse burgers. Ik geniet hier als kritische journalist volledige vrijheid zonder enige druk van de overheid of de veiligheidsdiensten. Het is niet altijd even aangenaam op straat –en zeker niet in mijn mailbox– maar daar valt mee te leven. Israël is Rusland niet. Mijn stem wordt gehoord. Ik verschijn tamelijk veel op de televisie en schrijf in de misschien wel belangrijkste Israëlische krant.

Hoe gaat het Haaretz?

Gideon Levy: In één woord: slecht. Ons bereik, op een toch al zeer kleine markt, is de laatste jaren enorm achteruit gegaan en de toekomst is heel onzeker. Zoals alle printmedia wereldwijd lijden ook wij onder de concurrentie van de digitale media, verliezen we lezers en adverteerders. Tot nu werden bijna honderd journalisten ontslagen. Hopelijk is dat genoeg maar vermits Haaretz in privéhanden is, hebben we geen volledig zicht op de boeken. Geloof me, ik dank God elke dag dat ik de krant in mijn bus vind en ben telkens blij dat ik mijn maandloon nog krijg. Maar ik zou me vooral als lezer onthoofd voelen.