‘Kinderen lijden in stilte onder het gebrek aan pijnmedicatie’

Iedereen heeft recht op de hoogst haalbare gezondheidsstandaard, zegt de Wereldgezondheidsorganisatie. Dit betekent dat iedereen toegang moet hebben tot essentiële medicijnen en vaccins. Helaas wordt dit recht voor minstens twee miljard mensen geschonden, vooral in midden- en lage-inkomenslanden, schrijven gezondheidsexperts Raffaella Ravinetto, Aaron Nshindi Tshilengi en Anselme Mubeneshayi Kananga.

Er is veel aandacht voor het gebrek aan toegang tot medicijnen en vaccins voor infectieziekten in het Noorden en Zuiden van de wereld. Maar het opvallende verschil in toegang tot opioïde pijnstillers, zoals morfine, wordt vaak over het hoofd gezien. Deze zijn essentieel voor het verlichten van ernstige pijn, bij chirurgische, oncologische of spoedeisende zorg en tijdens oorlogen en natuurrampen.

Toch hebben de meeste mensen die deze medicijnen nodig hebben er geen toegang toe. Volgens het rapport Left behind in pain van de Wereldgezondheidsorganisatie wordt 80% van de morfine voor medisch gebruik in Europa en Noord-Amerika gebruikt. De resterende 20% is niet genoeg om aan de behoeften van patiënten in de rest van de wereld te voldoen.

Door het strikte controlebeleid voor geneesmiddelen die onderhevig zijn aan misbruik en illegaal gebruik, wordt de toegang voor legitieme en dringende medische redenen beperkt of verhinderd.

Er zijn verschillende oorzaken voor dit gebrek aan toegang. Een daarvan is het gebrek aan opleiding en de zwakte van lokale farmaceutische systemen. Een andere oorzaak is de zogenaamde “war on drugs’. Door het strikte controlebeleid voor geneesmiddelen die onderhevig zijn aan misbruik en illegaal gebruik, wordt de toegang voor legitieme en dringende medische redenen beperkt of verhinderd.

Een studie van het Instituut voor Tropische Geneeskunde in Antwerpen, de Congolese NGO Pallia Familli en het Congolese Agentschap voor Farmaceutische Regelgeving (ACOREP) toonde ernstige tekortkomingen aan in de beschikbaarheid van morfine in de Democratische Republiek Congo. Morfine is vaak niet beschikbaar in ziekenhuizen, waardoor families van patiënten zich genoodzaakt zien om het product in de privésector of zelfs op de zwarte markt te kopen.

Voor kinderen is de situatie nog ernstiger. In de Democratische Republiek Congo (DRC) zijn er vooral zorgen over kinderen met sikkelcelanemie, een genetische ziekte die wijdverspreid is in Sub-Saharaans Afrika. Het land heeft het hoogste aantal sikkelcelpatiënten ter wereld met het “Bantu haplotype”, de ernstigste klinische vorm. Deze patiënten worden getroffen door hematologische crises, die een hoog transfusierisico met zich meebrengen, en door vaso-occlusieve crises, die een bron van intense pijn vormen.

Dit vereist vaak onmiddellijke toediening van sterke pijnstillers. Morfine is de gouden standaard, maar er is heel weinig onderzoek gedaan naar de beschikbaarheid en het juiste gebruik ervan bij kinderen. Het is moreel noodzakelijk om de noden van deze kinderen aan te pakken. Daarom zal de Belgische Ontwikkelingssamenwerking in 2024 nieuw onderzoek financieren, dat ook wordt toevertrouwd aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen, Pallia Familli en ACOREP.

De resultaten van het onderzoek kunnen als uitgangspunt dienen voor een herziening van het beleid op het gebied van regelgeving, levering, voorschrijven en klinische follow-up, zodat kinderen in de DRC tijdig een adequate pijnbehandeling kunnen krijgen.

Ook buiten de Democratische Republiek Congo (DRC) wordt het probleem van het gebrek aan toegang tot sterke pijnstillers over het algemeen verwaarloosd door donoren die actief zijn in de wereldwijde gezondheidszorg. Deze donoren geven over het algemeen voorrang aan ziektepreventie en -behandeling, waardoor ze een holistische visie op mensen en patiënten uit het oog verliezen.

De Belgische institutionele donoren daarentegen proberen de nood aan pijntherapie aan te pakken, vooral in Afrika. Lokaal doen ze dit door gezondheidszorgpersoneel op te leiden en onderzoek te ondersteunen. Internationaal promoten ze gelijke toegang tot pijnstillers in wereldwijde gezondheidsforums en mobiliseren ze belanghebbenden die de standpunten van de relevante internationale autoriteiten en internationale en Europese maatschappelijke organisaties vertegenwoordigen.

In de DRC is er bijvoorbeeld een zeer actieve samenwerking tussen het Federale Ministerie van Gezondheid, het Instituut voor Tropische Geneeskunde, Pallia Familli en ACOREP, gesteund door deskundigen zoals ambassadeur Ghislain D’Hoop, voormalig voorzitter van de 65e zitting van de VN-Commissie voor verdovende middelen.

• Raffaella Ravinetto is professor farmaceutische volksgezondheid en hoofd van het Departement Volksgezondheid aan het Instituut voor Tropische Geneeskunde (ITG) in Antwerpen.
• Anselme Mubeneshayi Kananga is consultant voor het VN-Bureau voor Drugs en Criminaliteit (UNODC).
• Aaron Nshindi Tshilengi is arts bij Palliafamilli, Kinshasa, DRC.

In deze context werd op 14 en 15 november in Brussel een evenement georganiseerd door het Departement Volksgezondheid en de Belgische Ontwikkelingssamenwerking, met de steun van het VN-Bureau voor Drugs en Criminaliteit.