Lady Edna: 'Ze zouden zich moeten schamen'

In uw tijd was het hebben van een carrière geen evidentie voor jonge vrouwen, hoe bent u er toe gekomen?

Edna: Mijn vader stond gekend als de vader van de gezondheidszorg in Somaliland. Hij was een vrijgevig, zachtaardig en een heel toegewijd man, iemand die ik bewonderde en die me heel erg inspireerde. Ik zal zijn schoenen nooit kunnen vullen, maar ik droomde er altijd van om mensen te dienen zoals hij dat deed. Als resultaat draaide het leeuwendeel van mijn leven rond gezondheidszorg en meisjes en vrouwen.

Officieel bent u met pensioen maar u bent duidelijk niet op rust…

Edna: Ik woon hier in het ziekenhuis en wat mij betreft is dit de meest bevredigende periode in mijn leven. In het begin van het leven zijn er zo veel andere zaken die in de weg zitten: het huwelijk, kinderen, financiële bekommernissen en carrière maken. Wanneer je echter op pensioen bent word je je eigen baas. Je kan de dingen op je eigen manier doen. Dat beroemde lied ‘I did it my way’ van Frank Sinatra is dan ook een van mijn favorieten. Ik doe de dingen op mijn manier en ik probeer ze zo goed mogelijk te doen.

Door de openstaande deur weerklinkt het geroezemoes van de studenten die van klaslokaal veranderen.

Edna: Dit hospitaal is vandaag een opleidingsziekenhuis maar dat was niet van meet af aan het plan. Ik stak al mijn tijd en energie in het bouwen van een ziekenhuis, maar wie zou er in werken?  Ik besefte dat ik geen gekwalificeerd personeel had om in mijn hospitaal te werken. We zijn dus gestart met het trainen van verplegend personeel, nog voor het ziekenhuis in 2002 de deuren opende. De beste studenten leidden we verder op tot verloskundigen.

Daarna kwam het besef dat we ook laboranten nodig hadden, en begonnen we die op te leiden. Het opleiden van twee of drie laboranten kost evenveel energie als het lesgeven aan een hele klas, dus we startten, aangezien de overheid er ook nodig had, met vijftien studenten. Vandaag hebben alle laboranten in Somaliland een opleiding bij ons genoten. Elke verloskundige in Somaliland passeert langs ons voor een opfrissingcursus van twee weken.

Is het Edna Adan Maternity Hospital uitsluitend een vrouwenkliniek?

Edna: Vandaag zijn we geen pure vrouwenkliniek meer. Dat was initieel niet het plan, maar nog geen 24 uur nadat we onze deuren openden in 2002 hadden we onze eerste mannelijke patiënt. Ik kan u verzekeren dat hij niet zwanger was. De oude man was hier vlakbij op straat omvergereden door een ezelskar en had onmiddellijke medische hulp nodig. Sindsdien is een deel van het ziekenhuis voorbehouden voor iedereen die ziek is en dringende medische hulp nodig heeft. Maar in essentie zijn we zijn een ziekenhuis waarnaar mensen  doorverwezen worden. We zijn ge

Is de zorg die jullie aanbieden betaalbaar voor jullie patiënten?

Edna: Sommige aandoeningen, zoals hazenlipjes en fistels behandelen we sowieso gratis omdat de kosten ervan door andere organisaties worden betaald. Daar zijn we heel dankbaar voor. Bij een vrouw met een fistel kunnen we er sowieso van uitgaan dat ze al haar middelen heeft gestoken in het stoppen van het vochtverlies, die rekenen we zeker niets aan. We vragen niet om een paspoort of nationaliteit, een lekkende vrouw is een lekkende vrouw.

We kunnen het echter niet aan de grote klok hangen dat we gratis medische zorg verlenen, want dan zouden we het ziekenhuis binnen de kortste keren moeten sluiten. Wat we doen is sowieso minder aanrekenen dan alle andere faciliteiten. Tegelijkertijd krijgen onze patiënten volledige zorg zonder daarvoor tips of smeergeld te moeten betalen. Sommige vrouwen kunnen zelfs onze lage tarieven niet betalen. In dat geval vragen we enkel wat ze wel kunnen betalen en passen we de rest zelf bij. Sommige vrouwen kunnen helemaal niets betalen en dan verzorgen we hen gratis. Het is voor hen dat we dit ziekenhuis hebben gebouwd.

Hoe houden jullie het ziekenhuis financieel draaiende?

Edna: Het is een ziekenhuis zonder winstoogmerk, maar ik zou graag willen zien dat het ziekenhuis zelfbedruipend zou zijn. Vandaag ontvang ik elke maand mijn pensioen van de VN, mijn familie heeft ook privé-geld en ik geef lezingen of doe consultancy werk in Genève of New York waarvoor ik word betaald. Dit laat me toe om het ziekenhuis draaiende te houden.

Ik geef niet meer om zijde, diamanten, satijn of parels. Vandaag steek ik mijn geld liever in geneesmiddelen, infusen, katheders en bedpannen. Ik wil natuurlijk niet dat het ziekenhuis enkel van mij afhankelijk is. Telkens ik een beetje geld heb bouw ik kleine winkels hier net buiten het ziekenhuis die we dan verhuren. We krijgen ook veel hulp van verschillende organisaties, gewoonlijk uit de VS of Australië.

Ik maak me veel zorgen over wat er zal gebeuren als er een einde komt aan mijn vet VN-pensioen. Degene die mij opvolgt zal heel creatief moeten zijn om de rekeningen van het ziekenhuis te blijven betalen. Het stopzetten van het trainingsprogramma, zodat we niet meer met de kost van de lesgevers zitten, zou het meest voor de hand liggende zijn, maar daarmee zouden we ook totaal ons doel voorbijschieten.

Waarom is het opleidingsluik zo belangrijk?

Edna: Training en kennis is het grootste geschenk dat ik mijn volk kan nalaten. Die dingen zijn veel kostbaarder dan de stenen en het cement die nodig waren om het ziekenhuis te bouwen. Als ik een legertje verloskundigen en verplegers met talent en expertise heb, mensen met respect voor de waardigheid en waarde van het menselijk leven, dan zal mijn leven zin hebben gehad.

Ik ben nu 74 en ik weet niet hoe veel langer God me nog zal geven. Ik ben dus van plan om te sterven op het slagveld, vechtend tegen ziekte, tegen onrecht, onwetendheid en ongeletterdheid. Vechtend tegen alles waartegen gevochten moet worden.

Is uw ziekenhuis ook een remedie tegen de braindrain waar zo veel Afrikaanse landen door geplaagd worden?

Ik geef niet meer om zijde, diamanten, satijn of parels. Vandaag steek ik mijn geld liever in geneesmiddelen, infusen, katheders en bedpannen.

Edna: Had ik daar maar een oplossing voor! Het probleem bij ons is niet zozeer dat de meerderheid van onze studenten het land verlaten om in het buitenland te gaan werken. Sommigen doen het wel maar de meerderheid van hen wordt gestolen door de internationale organisaties in Somaliland. Ik zeg duidelijk gestolen, en gebruik het woord niet zo maar. Hoe ouder ik word, en hoe meer ik heb gezien, hoe duidelijker ik mijn mening geef.

Onze studenten worden gestolen door ngo’s die niet eens bijdragen aan hun opleiding. Wanneer we om papier, krijt, pennen of  fotokopieën vragen heeft er niemand budgetten voor. Van zodra je al je eigen middelen hebt gestoken in hun opleidingen zijn de internationale ngo’s daar met hun talentenjagers om de beste studenten er uit te pikken. Ze zouden zich moeten schamen. Wij hebben onze briljante studenten nodig, ze zijn getraind om de mensen van Somaliland te helpen, niet om een bureau job voor een ngo te doen. Als ze hen echt nodig hebben moeten ze maar bijdragen aan hun opleiding of ze minstens de job laten uitoefenen waarvoor ze zijn opgeleid.

U loopt niet hoog op met de aanwezigheid van de internationale organisaties in Somaliland?

Ze zijn hier slechts om hun eigen belangen te dienen. Velen van hen zijn hier omdat ze in Somalië niet meer kunnen werken. Daar opereerden ze vaak zonder toezicht en konden ze zich onrechtmatig middelen toe-eigenen. Ik zeg dit opnieuw niet zo maar. Wanneer het in Somalië te onveilig wordt hebben organisaties nog middelen over die opgemaakt moeten worden en dus komen ze maar naar Somaliland. Dit geld geven ze uit zoals ze willen, zonder veel verantwoording af te leggen.

Ze sluiten hun werkplannen af met de Somalische vertegenwoordiging in Nairobi maar voeren die uit in Somaliland. Op die manier ontsnappen ze aan de controle, want wij kunnen hen niet opvolgen omdat ze het werkplan niet met ons hebben getekend.  Het lijkt erop dat ze niets liever zouden willen dan dat Somaliland even onstabiel zou zijn als Somalië, want hoe veiliger Somaliland wordt, hoe minder privileges er zijn voor de ngo’s. Ze profiteren dus van de chaos die er is. Ik zie niet veel oprechtheid in de manier waarop ze de mensen hier zouden willen helpen. Dat is wat ik denk over de internationale organisaties.

Hoe zit het intussen met de Somalilandse staat, heeft die het welzijn van haar burgers voor ogen?

Edna: We kunnen geen veralgemeningen maken, het hangt van de individuen af. Er zijn zeker politici die hun verantwoordelijkheden uit het oog zijn verloren en misbruik maken van hun positie. Zij zullen echter niet herverkozen worden omdat iedereen kan zien dat ze niet oprecht voor Somalilandse zaak staan en geen verantwoording afleggen. De staat moet er werk van maken om zulke praktijken te vervolgen.

Er is nu al een klein departement opgezet om corruptie en verduistering aan te pakken, maar die commissie voelt zich niet gesteund door het juridische apparaat. Die commissieleden willen niet overkomen als individuen die andere individuen in het vizier nemen. Er moet een echt juridisch kader zijn anders zijn ze als een leeuw zonder tanden. De leeuw mag dan al wel uit zijn kooi zijn gehaald, maar als hij geen tanden heeft, heeft het niet veel zin. Ik had liever gezien dat er wat meer jongere mensen in die commissie zouden zetelen. Het gaat tenslotte om hun toekomst, hun geld, en hun belangen erin zijn veel groter dan die van de oude generatie.

U bent zelf een machtige vrouw in Somaliland, hoe ziet u de situatie van de doorsnee vrouwen in het in het land?

Edna: De positie van de vrouwen staat nog mijlenver van hoe ik het graag gezien zou hebben. Wat vrouwen tegenhoudt vandaag is niet per se het feit dat ze geen toegang krijgen tot posities waar ze recht op hebben, maar eerder dat ze zichzelf tegenhouden door het gebrek aan opleiding en kansen. Als je wil dat vrouwen ergens geraken moet je ze onderwijzen en ze zullen hun eigen deuren openen. Dat moet je niet voor hen doen.

Ten tweede zijn de aantallen belangrijk. Er is een grote groep uitgesproken en vastberaden Somalische vrouwen nodig. Er zijn meer vrouwen dan mannen in Somaliland, dus in de politiek kunnen alle verkozenen er van uitgaan dat zij hun post te danken hebben aan vrouwen die uren in de rij hebben gestaan om hun stem uit te brengen. Het is niet meer dan normaal dat ze dan ook het recht moeten hebben om zelf mee te dingen naar een post in de politiek.

Tegenstanders werpen op dat dit tegen de islam en tegen de Somalische tradities zou zijn.

Edna: Het religieuze argument klopt hoegenaamd niet. Er zijn genoeg islamitische vrouwen in de wereld die hoge politieke posities bekleden. Kijk maar naar Bangladesh, Turkije of mensen zoals Benazir Bhutto in Pakistan. Nergens in de Koran staat er dat vrouwen geen leidinggevende functie zouden mogen bekleden om te voorzien in het welzijn van hun medeburgers.

Wat traditie betreft hebben ze wel een punt. In de Somalische nomadische tradities waren het de mannen die, als ze moedig genoeg waren, hun vrouwen en kinderen beschermden tegen wilde dieren. In die context bleef de vrouw op de achtergrond. Maar nu zitten we met een andere situatie. Vandaag zijn niet de wilde dieren maar armoede, onwetendheid, het milieu, erosie en droogte de vijand. Deze moeten samen bevochten worden. Het Somaliland van vandaag, dat opstaat uit een lange burgeroorlog, heeft twee handen nodig om het land te heropbouwen. Geen van de geslachten die de klus alleen kan klaren.

Lees ook De buitenechtelijke weduwe in de Hoorn van AFrika, de reportage van Olivia Rutazibwa over Somaliland