‘Laten we in geen geval de kracht van het woord vergeten’

Jean Paul Van Bendegem . 10 mei 2023

In het boek “De tijd dringt” schrijven 69 Grootouders voor het Klimaat een brief aan hun kleinkinderen, kinderen of beleidsmakers. MO* publiceert enkele van die brieven. Vandaag: de brief van filosoof Jean Paul Van Bendegem aan de toekomstige generaties.

Gent, 26 juni 2022

Aan allen die na mij komen

Beste na-mij-komeling,

Volgend jaar, 2023 dus, komt er ‘een zeven vooraan’ zoals men dat zo mooi zegt, ik word dan zeventig. De gemiddelde levensverwachting van een man in dit deel van de wereld is iets meer dan tachtig. Dus ja, de gedachte besluipt mij af en toe dat ik nog iets meer dan tien jaar te gaan heb. En dan gedaan.

Tenminste dat is wat ik dacht maar ik realiseer mij nu – reden ook waarom ik deze brief aan jullie schrijf – hoe hopeloos fout deze denkwijze is. Weet je waarom het fout is? Omdat mijn leven niet hoeft samen te vallen met mijn biologisch bestaan op deze planeet en, neen, het gaat niet om iets dat voort zou leven, een ziel, een geest of wat dan ook, neen, dat bedoel ik niet. Wat dan wel?

Alles bij elkaar genomen, is het een eenvoudig idee dat ik wil meegeven, maar in eenvoud kan heel wat kracht schuilen. We kunnen het erover eens zijn dat we allemaal deel uit maken van diverse netwerken. De familie, de vriendenkring, de meer intieme kring, de school- of werkomgeving, de sportvereniging … Maar het hoeft niet uitsluitend om mensen te gaan. Er is het grotere netwerk van het milieu, onze connecties met andere levende wezens, maar evenzeer met het klimaat, er is het bijna ongrijpbare sociaal-technologisch netwerk waar internet en sociale media hun plaats vinden.

Het eenvoudig idee waarover ik het had is dit: een aantal van die netwerken waren er al voor we erbij gekomen zijn en een aantal zullen voort blijven bestaan als we er niet meer zijn. Als dat zo is, dan ‘overstijgt’ zo’n netwerk heel vaak een mensenleven. (Bedenk: gelukkig was de materniteit er al toen je geboren bent, tenminste in bepaalde delen van de wereld.)

Ligt het dan niet voor de hand om een mensenleven uit te breiden met een voorgeschiedenis en een ‘nageschiedenis’ in termen van netwerken? Wie wil meestappen in zo’n manier van denken zal uitdrukkingen zoals ‘Dat is wel van voor mijn tijd’ of ‘Sorry maar dat zal niet meer voor mij 135 zijn’ niet meer hanteren omdat het duidelijk is dat zo’n kijk op de wereld begint en eindigt met het eigen, persoonlijke, individuele leven.

Lees ook ‘Er is zoveel dat we van de natuur kunnen leren, dat ontdekken we steeds meer’

Zo iemand ziet de netwerken niet of – durf ik het neer te schrijven? – wil ze misschien niet zien? Evenmin ziet zo iemand dat het aanpakken van de klimaatverandering, ‘netwerkgewijs’, vereist dat we moeten kijken voor en na ons eigen leven en beseffen dat we dit niet alleen aankunnen. Het eerste punt leidt meteen tot de gedachte van een tijdskader dat meerdere generaties moet omvatten.

Een mens alleen kan geen vleugelpiano verhuizen, drie mensen tezamen wel.

Voor hoeveel ‘meerdere’ moet staan wil ik openlaten – dat zal de praktijk moeten uitwijzen – maar laat ons akkoord gaan dat de ondergrens zeker drie moet zijn: grootouders, volwassenen en (klein)kinderen. In het tweede punt zit de mooie overweging dat niet alleen ikzelf iets bij te dragen heb maar ook dat mijn plaats zal ingenomen worden door een ander als ik er niet meer ben.

Het is een beetje zoals een estafetteloper. Van bij het begin draagt de loper de stok mee die moet doorgegeven worden. Continu is er het besef dat zo meteen mijn aandeel geleverd is maar dat daarmee de race nog niet voorbij is. Als ik even heel filosofisch mag worden, betekent dit voor mij ook dat zo’n denkwijze zingevend kan zijn.

Mag ik nog een beeld gebruiken? Een mens alleen kan geen vleugelpiano verhuizen, drie mensen tezamen wel. Staat de piano op haar plaats, dan deel je het plezier van een ‘wij’ tegenover de ‘netwerkloze’ die, starend naar de piano, enkel kan zeggen: ‘Dit kan ik niet.’ En, wie weet, dan een uitleg verzint waarom de piano helemaal niet verhuisd moest worden. Zo komen we er niet.

Ik merk dat er een licht cynische toon in die laatste woorden kruipt en dat wil ik liever vermijden. Of, anders gezegd, tijd om af te ronden. Je mag zonder probleem deze brief ook lezen als een uitleg, zelfs een verantwoording voor mijn niet-aflatend optimisme. Ja, we kijken zware uitdagingen tegemoet, de klimaatverandering voorop, maar laten we in geen geval de kracht van het woord vergeten. ‘Heb je het al eens zo bekeken?’ kan (mee) de weg naar een oplossing wijzen.