‘Op zoek naar de pioniers van de woestijnblues’

In een stoffig achterkamertje in een Marokkaanse soek deed Mechiel Vanbelle van het Gentse platenlabel Radio Martiko een ontdekking: een handvol oude opnames van Ahl Nana. Het was het begin van een lange zoektocht naar het Mauritaanse familie-ensemble.

‘Mocht ik kunnen, dan gaf ik al deze muziek opnieuw uit.’ Nauwelijks heb ik een blik geworpen op zijn indrukwekkende platencollectie in hartje Gent of Mechiel Vanbelle brandt los. ‘Kijk, deze muziek heb ik in Colombia op de kop getikt.’ Hij duwt me een kratje met singles in de handen, keurig gerangschikt op naam, de ene hoes nog psychedelischer dan de andere.

Ruim tien jaar geleden richtte Vanbelle met enkele gelijkgestemden het dj-collectief annex platenlabel Radio Martiko op. ‘We waren allemaal muziekfreaks die hielden van oude, dansbare deuntjes van over de hele wereld.’ Intussen is het label afgeslankt tot een eenmansbedrijf, maar Vanbelles gedrevenheid is allesbehalve getaand. ‘Wanneer ik iets uitbreng van een artiest of genre, wil ik álles gehoord hebben.’

Aanvankelijk kocht Vanbelle vooral muziek via eBay, maar al snel reisde hij naar alle uithoeken van de planeet. De zoektocht naar zeldzame vinyl bracht hem in 2015 naar Casablanca, de muzikale hoofdstad van Marokko. Hij grasduinde er in stoffige platenwinkels en verdwaalde in hectische soeks.

‘In de jaren ‘70, toen de cassette zijn intrede deed in Marokko, stopte iedereen met vinyl kopen. Haast in een flits kelderde de Marokkaanse platenindustrie’, weet Vanbelle. ‘Platenfirma’s hadden geen andere keuze dan de onverkochte voorraad weg te gooien.’

In de drukbezochte Kriaa-soek, in het zuiden van de stad, ontmoette hij bij toeval Mostapha, een straatverkoper die enkele cassettes en singletjes in de aanbieding had. Die zag dat Vanbelle interesse had in vinyl en nodigde hem uit bij hem thuis. Daar trof hij een gigantische stock aan. Veel van de platen waren uitgaves van Boussiphone, het legendarische label van de Marokkaanse familie Boussif.

Tussen de berg vinyl vond hij ook een handvol opnames van het Mauritaanse familie-ensemble Ahl Nana. Hij was op slag onder de indruk: ‘Ik hoorde meteen dat de muziek speciaal was, maar ik kende het verhaal erachter niet en had ook geen enkel aanknopingspunt.’

Wegbereiders

Terug in België ontdekte Vanbelle dat de familie Boussif een winkel had nabij het Brusselse Zuidstation. Zaakvoerder Abderrahim had jarenlang de muziek van Boussiphone verdeeld en concerten georganiseerd voor de Marokkaanse gemeenschap in ons land. Hij bracht Vanbelle op zijn beurt in contact met zijn oudste broer Ali, die de platenverzamelaar uitnodigde om de archieven van het label in Casablanca te komen uitpluizen. En dus zette hij andermaal koers naar Marokko.

In de oude studio’s vond hij mastertapes en testdrukken, onder andere van, opnieuw, Ahl Nana. Hij selecteerde zijn tien favoriete nummers voor het album Ahl Nana: L’Orchestre National Mauritanien. Het is een verrassende mix van traditionele Mauritaanse composities, verweven met invloeden uit Mali, Niger en zelfs Libanon.

‘Er wordt nauwelijks iets gedaan om het mondiale muzikale patrimonium van de vernieling te redden.’
Mechiel Vanbelle (Radio Martiko)

Die muzikale rijkdom dankt Ahl Nana in de eerste plaats aan Mint Soueid Bouh, de matriarch van de familie en onbetwiste leider van de band. Hoewel ze werd geboren in Mauritanië, groeide Soueid Bouh op in de Malinese stad Timboektoe, eeuwenlang een belangrijk knooppunt op de handelsroute door de Sahara. Ze verwerkte alle indrukken en invloeden tot moderne, kosmopolitische composities en voegde westerse instrumenten, zoals de elektrische gitaar, toe aan het instrumentarium.

‘Ahl Nana was een van de eerste bands die de traditionele muziek van de Sahara moderniseerde’, zegt Vanbelle.Het ensemble was de wegbereider voor wat later in het Westen het generische label ‘woestijnblues’ zou krijgen. Dat genre, met zijn karakteristieke broeierige gitaarriffs en syncopisch handgeklap, werd vooral populair dankzij artiesten als Tinariwen en Mdou Moctar.

Uit een lijst met serienummers van Boussiphone blijkt dat de muziek van Ahl Nana al in 1971 werd opgenomen. Echte pioniers, zo lijkt het dus. ‘Alle andere grote artiesten zijn pas later begonnen. Zelfs Ali Farka Touré, de spirituele vader van de woestijnblues.’

Muzikale archeologie

Mauritanië is een reusachtig maar dunbevolkt land. Vandaag wonen er slechts 4,5 miljoen mensen op een oppervlakte van zo’n 34 keer die van België. Tot 1960, toen het land onafhankelijk werd van kolonisator Frankrijk, was hoofdstad Nouakchott een gehucht met nauwelijks 500 inwoners.

Ondanks die lage bevolkingsgraad heeft Mauritanië van oudsher een rijke muziektraditie, veelal bepaald door de iggawen of griots, een soort van rondtrekkende, West-Afrikaanse troubadours. Sinds de jaren ‘80 laat de Mauritaanse muziek zich ook in het Westen steeds meer opmerken, met klinkende namen als Dimi Mint Abba en Malouma.

Maar er bestaan maar weinig kwaliteitsvolle opnames, ook omdat het land lange tijd geen professionele muziekindustrie of platenfirma’s had. Bovendien wordt niet altijd omzichtig omgegaan met het materiaal dat voorhanden is. Dat geldt overigens niet alleen voor Mauritanië, weet Vanbelle uit ervaring. ‘Er gaat terecht veel geld naar archeologisch onderzoek,’ zegt hij, ‘maar er wordt nauwelijks iets gedaan om het mondiale muzikale patrimonium van de vernieling te redden.’

Met Radio Martiko probeert Vanbelle die kostbare muziekgeschiedenis voor volgende generaties te bewaren, al is dat makkelijker gezegd dan gedaan. Want om muziek daadwerkelijk opnieuw uit te brengen, moet je in de eerste plaats aan voldoende originele opnames raken. Daarnaast moet je ook de rechten kunnen regelen, en dat blijkt vaak een heikele klus.

En er is nog een obstakel, ziet Vanbelle: ‘Als Belg krijg je niet snel subsidies om pakweg Marokkaanse of Mauritaanse muziek heruit te brengen. Je belandt al heel snel in een verhaal van culturele toe-eigening. Maar er is een verschil tussen een piramide leegroven en alles meenemen naar je geboortestad, en muziek heruitbrengen waarvan je de toestemming van de rechthebbende hebt gevraagd én gekregen. Op die manier zorg je ervoor dat muziek leeft. Want de meeste evolutie in muziek is het resultaat van een kruisbestuiving tussen verschillende genres en tradities.’

L’Orchestre National Mauritanien door Ahl Nana is verschenen bij Radio Martiko (2023).

Deze recensie werd geschreven voor het herfstnummer van MO*magazine. Vind je dit artikel waardevol? Word dan proMO* voor slechts 4,60 euro per maand en help ons dit journalistieke project mogelijk maken, zonder betaalmuur, voor iedereen. Als proMO* ontvang je het magazine in je brievenbus én geniet je tal van andere voordelen.