Logboek van een stembureau

Zondag 27 november, 15u30

We bezoeken met ons observatieteam voor het eerste de site van de lagere school Zingisa Bana waar 18 stembureaus voorzien zijn, gegroepeerd in 6 centres de vote. De leden van de verschillende stembureaus zijn volop aan het werk om de klaslokalen om te vormen tot hun stembureaus. Het meeste materiaal is geleverd, enkel de stembulletins ontbreken nog. Nadat we het grootste deel van de stembureaus bekeken hebben, worden we begroet door de présidente du site de vote, tevens de directrice van de school. Ze weet ons met veel overtuiging te vertellen dat ze alle leden van de stembureaus die niet in de onmiddellijke nabijheid van de site wonen, verplicht heeft de nacht door te brengen op de school.
Ze vreest dat ze anders niet tijdig ter plaatse zullen zijn om om 6u het stembureau te kunnen openen.

Maandag 28 november, 5u20

Omdat onze chauffeur zich overslapen heeft, komen we twintig minuten later dan voorzien aan op Zingisa Bana. De bepalingen van de kieswet schrijven voor dat de leden van het stembureau om 5u aanwezig moeten zijn om de opening van het stembureau om 6u voor te bereiden. Wanneer wij toekomen, zijn ze dan ook al volop aan het werk. Alle vijf de leden van het bureau I dat ik zal meevolgen, hebben inderdaad de nacht doorgebracht op de site. Al is de vraag hoeveel ze geslapen hebben aangezien de stembulletins pas laat de zondagavond geleverd zijn. Ook de getuigen van de verschillende politieke partijen volgen dan al nauwgezet hun activiteiten. De leden van het bureau doorlopen nauwgezet de procedures voor opening van het stembureau: het nagaan dat de urnes leeg zijn en ze vervolgens afsluiten, het natellen van de telkens 600 aangeleverde bulletins voor de parlements- en presidentsverkiezingen, het klaarleggen van alle kiesmateriaal. Nauwgezet en met veel ernst volgen ze de bepalingen zoals neergeschreven in hun draaiboek. Daarna brengen de leden van het bureau hun stem uit, gevolgd door de talrijk aanwezige getuigen. Waneer dit goed en wel op gang is en het bureau geopend kan worden voor het eerste groepje kiezers dat al voor 6u te wachten stond, vertrekken wij.

Maandag 28 november, 7u

In de loop van de dag brengen we een bezoek aan nog een zevental sites de vote in de stad. Overal volgen we elk gedurende minstens een half uur de kiesverrichtingen in een stembureau. Telkens weer valt de ernst op waarmee de leden van het stembureau en de kiezers hun taak vervullen. Als een oplossing voor een situatie niet meteen te vinden is in het draaiboek, wordt geïmproviseerd. Maar steeds vanuit de beste bedoelingen en met een groot plichtsbesef. Nergens vinden we enige vorm van opzettelijke tricheries.

Wel is er grote onduidelijkheid over een aantal regels, meest opvallend met betrekking tot personen die een stemkaart hebben gekregen, maar niet op de kieslijsten vermeld staan. Vooraf had de kiescommissie beweerd dat dit in tegenstelling tot 2006 deze keer niet zou voorvallen, maar het is stuitend te merken hoeveel mensen ons komen vertellen dat ze hun namen niet terugvinden. In de meeste stembureaus krijgen ze eenvoudig de toestemming om toch te stemmen en wordt hun naam opgenomen in de liste de dérogation. In een aantal sites echter duurt het tot ver in de namiddag voor de lokale verantwoordelijkheden de beslissing durven nemen om deze uitzonderingen toch toe te laten. In Zingisa Bana bijvoorbeeld gebeurt het pas net voor het sluiten van de stembureaus. Zonder twijfel zijn zo een niet onaanzienlijk aantal mensen uitgesloten geweest van stemming.

Maandag 28 november, 16u30

We keren terug naar Zingisa Bana waar we ons elk terug installeren in het bureau waar we de kiesverrichtingen hebben zien openen. We volgen er de laatste kiesverrichtingen en dan meteen – zoals in mijn geval – of na een korte eetpauze – zoals in sommige andere bureaus – de opstart van het tellen. Het bureau wordt afgesloten en niemand mag nog binnen of buiten, om mogelijke vervalsingen of vervroegd doorbellen van resultaten te vermijden. Vooral de getuigen van de politieke partijen lijken hiervan niet op de hoogte. Ze vragen meermaals om het lokaal te mogen verlaten wat hen telkens geweigerd wordt. Uiteindelijk forceert een groepje rond 19u de toegang en verlaten tijdelijk het lokaal, voor een sanitaire stop zo blijkt. Na hun terugkeer keert ook de rust terug in het bureau. Het tellen van de stemmen van de presidentsverkiezingen verloopt vlot, het tellen van de stemmen van de parlementsverkiezingen gaat heel wat moeizamer. Niet moeilijk met meer dan 190 kandidaten. Uiteindelijk wordt het tellen rond 1u30 afgerond. Tegen dan is de vermoeidheid en de honger bij velen al toegeslaan, ook bij mij. Enkele getuigen hebben zich op de grond te slapen gelegd; de twee leden van het kiesbureau die elke getelde stem moeten noteren in een register zitten om beurten te knikkebollen. Gelukkig zijn er genoeg getuigen die nog wel wakker blijven om alles te kunnen controleren.

Het einde lijkt nabij, maar niets is minder waar. Wat nu nog moet gebeuren is het opstellen van de verschillende pv’s en het verpakken van het materiaal. Dat duurt eindeloos. Vooral het oplijsten van alle namen van de kandidaten voor de parlementsverkiezingen met hun behaalde stemmen lijkt een werk zonder einde. Iets voor 4u krijg ik een sms’je van mijn collega Laurence dat in zijn bureau de secretaris 20 minuten doet over elke naam aangezien hij tussendoor voortdurend in slaap valt. We besluiten dan ook maar te vertrekken en te gaan slapen.

Dinsdag 29 november, 14u30

Nadat we onze chauffeur wat slaaptijd hebben gegund – hij moet ons de volgende dag immers terugrijden naar Kinshasa – beginnen we in de namiddag aan een nieuwe ronde langs zo veel mogelijk stembureaus. Zo passeren we ook weer in Zingisa Bana. Tot onze verbazing zijn alle leden van het stembureau nog steeds aanwezig. Ze hebben nog de hele nacht doorgewerkt en hebben rond 9u het invullen van de pv’s afgewerkt. Daarna zijn ze begonnen met het hermetisch verpakken van al het materiaal en het afbreken van het stembureau. Al die tijd hebben ze niet geslapen en naar eigen zeggen ook amper iets gegeten. Ze zijn dan meer dan 48u aanwezig op het terrein en hebben 34u niet geslapen. Hoewel voorzien was dat ze betaald zouden worden voor hun taken, hebben ze nog geen niets gekregen. Niettemin blijven ze kalm en wachten geduldig af. Het is een vorm van plichtsbesef en burgerzin die ik me in België moeilijk kan inbeelden.