Hoofdstad van de tweewieler

Je merkt het al van in het Noorden van Togo: niet alleen het aantal fietsen op de weg neemt toe, maar ook en vooral het aantal vrouwen op de fiets. Ik was al wel eens eerder in regio’s waar vrouwen massaal de fiets tussen de benen nemen, zoals in Lira in Noord-Oeganda, maar het blijft toch een zeldzaamheid in Afrika. In Burkina Faso is het verschijnsel echter overweldigend.

Wellicht heeft dat te maken met het reliëf: er zijn inderdaad zo goed als geen hellingen, wat uiteraard erg bevorderlijk is voor het fietsen. De fiets dient dan ook voor het transport van zowat alles. Zakken vol jamwortels, augurken of mango’s, dat ligt voor de hand. Hele stapels brandhout kunnen op een fietsenrek. Voor kippen of parelhoenders zijn dan weer kooien geweven die dwars op het bagagerek passen. Minder evident zijn geiten of biggetjes. Maar ook daar is dan weer een speciale mand voor ontworpen. Er wordt ontzettend veel vervoerd op de fiets. Je komt ze op de meest afgelegen plaatsen tegen.

Het is me opgevallen dat de meeste fietsen het zadel in de laagste stand hebben staan. Daardoor zijn er maar weinig fietsers die op ergonomisch verantwoorde wijze hun krachten optimaal benutten. Overal zie je hen moeite doen om de trappers in beweging te houden, terwijl de knieën ook in de laagste stand gebogen blijven, terwijl ze in de hoogste stand boven het stuur uitsteken. Vermoedelijk komt dit omdat eenzelfde fiets door verschillende mensen met een verschillende gestalte wordt gebruikt, en men geen zin heeft om elke keer weer de stand van het zadel aan te passen.

Een grote fietserpopulatie brengt nogal wat tewerkstelling mee. Je hebt een heel legertje fietsenmakers en bandenplakkers nodig om dat hele tweewielerpark rijdend te houden. Maar het leidt ook tot specialisaties. Omdat een fiets veel langer meegaat dan zijn zadel heb je ambachtslui die zich het nobele ambt van zadelmaker hebben eigen gemaakt.

Intussen heeft de modernisering ook zijn weg gevonden naar Ouagadougou. Het fenomeen scooter is er enkele jaren geleden opgedoken, en heeft de fiets van zijn hoofdplaats verdrongen. Dat heeft het stadsbeeld grondig gewijzigd. De bijnaam van de hoofdstad mag dezelfde blijven, scooters hebben immers ook twee wielen. Maar ze nemen wel heel wat meer plaats in dan een fiets. Ook dat heeft evenwel nieuwe tewerkstellingskansen opgeleverd. Overal zijn bewaakte stallingen ingericht voor tweewielers. De investeerders betalen dan een paar jongeren om voor het dagelijks beheer te zorgen. De prijs voor een fiets of een scooter is dezelfde: 50 FCFA (7,5 cent) voor een dag, en 100 FCFA (15 cent) voor een nacht.

Niet helemaal fair lijkt mij, want fietsen zijn makkelijker te stapelen. Het bewijs daarvoor wordt geleverd door fietsentransporteurs. Een dozijn fietsen krijg je nog ‘makkelijk’ op een brommer vervoerd. Dat moet je echter niet met scooters proberen! Maar de Burkinabés doen niet moeilijk over die stallingprijs. Ze zijn blij dat hun tweewieler in goede handen is.

Sommige winkels hebben hun klantvriendelijkheid uitgebreid door de scooters van hun klanten tijdens het winkelen te bedekken met een stuk karton. Inderdaad, de brandende zon op het kussen van een brommerzitje kan het similileer ondraaglijk heet maken, en dat wordt voorkomen door een opengeplooide kartonnen doos erover te leggen.

Voor de autobestuurder is dat legertje tweewielers natuurlijk een nachtmerrie. Telkens een verkeerslicht op rood slaat stroomt in een mum van tijd een zwerm tweewielers samen, die dan bij groen licht doen denken aan een bruidsvlucht van termieten. Want iedereen wil de eerste zijn.

De overheid heeft geprobeerd de tweewielers te beschermen door op de hoofdwegen van de stad een apart rijvak te voorzien. Maar er zijn altijd snoodaards die daar niet willen van weten en op het baanvak van de wagens blijven rijden. Zo glippen ze mee met de auto’s als het licht voor hen op groen springt, want de tweewielers moeten langer wachten op hun go-signaal. Daarom zijn er ook veel scooterbezitters die in afwezigheid van politie een loopje nemen met het rode licht. Dat dit niet bevorderlijk is voor hun veiligheid is vanzelfsprekend. Ik zag twee scooters knal op elkaar inrijden op een druk kruispunt. Het duurde een hele tijd eer ze zichzelf bij mekaar hadden geraapt. De twee wisselden geen woord, keken zelfs niet naar de andere. Twee beduusde gezichten en één van de twee scooters perte totale…

Als een Burkinabees op reis gaat, kan hij zijn tweewieler niet missen. Zo goed als elke bestelwagen die als langeafstandsbusje dienst doet, zal dan ook op het dak meerdere fietsen, scooters of brommers vervoeren. Een hele klus elke keer om die op en af te laden, en soms lijken ze me bijzonder slordig en gevaarlijk vastgebonden. Hier ligt absoluut een gouden marktopportuniteit voor een betaalbare plooifiets.

De grootste krachttoer vind ik echter wat vrouwen achterop de brommer presteren. Terwijl manlief de machine en de eventuele kroost in bedwang houdt, draagt mevrouw een bassin met koopwaar of bagage op het hoofd en beide handen, en dat houdt ze ki-lo-me-ters lang vol. Alleen al door er naar te kijken gaat mijn biceps spontaan in de kramp…