Oeganda: to vote or not to vote, da’s de kwestie

De boodschap aan de buitenlandse bezoeker is subtiel, maar duidelijk. Bij aankomst in de luchthaven zie je de verkiezingsaffiches hangen van slechts één man: zittend kandidaat Yoweri Kaghuta Museveni. Bij het buitenrijden van het luchthavendomein is het een gigantische foto van de Big Man die je een aangenaam bezoek wenst aan het land, zijn land. Er is geen verwarring mogelijk: de natie, de man, de strategische punten zijn synoniemen. Wie zou het in zijn hoofd durven halen om die te wijzigen?

En toch zijn er verkiezingen in dit land. Waarom dan toch? Alleszins niet om vreedzame machtswissels en alternatieve beleidsvisies een kans te geven. Dan had M7 de grondwet niet hoeven te veranderen die het bestuursmandaat van de president beperkt tot twee termijnen. De tijd ging veel te snel voor hem. Een mandaat is zó om. Dat heeft hij behoorlijk onderschat toen de grondwet werd goedgekeurd, zovele jaren terug. Komaan, hij is nog maar amper 24 jaar aan de macht. Helemaal nog geen tijd gehad om zijn beleidsvisie uit te werken! Maar daar wordt nu werk van gemaakt. Deze week heeft M7 immers aangekondigd dat hij de armoede tegen het jaar 2030 tot nul zal herleiden. Ik vraag me af wat in deze verkiezingsperiode eigenlijk de kern van zijn boodschap is. Dat de armoede zal verdwijnen, of dat hij tot 2030 op de presidentstroon blijft zitten…

Ik vraag aan de taxichauffeur of hij van plan is te gaan stemmen. Neen, dat is hij niet. Dat is ook niet nodig en niet nuttig. Want de winnaar van de verkiezingen is toch al gekend. Al die tralala is toch eigenlijk overbodig. Kunnen ze niet gewoon zeggen: de president blijft aan de macht tot hij sterft of aftreedt, en dan pas een nieuwe kiezen?

Ik vraag hem of hij het dan niet erg vindt dat dezelfde man zolang president blijft. O neen, absoluut niet! Want dat is de enige manier om een nieuwe oorlog te voorkomen. En dat is het eerste en voornaamste wat wij Oegandezen willen: geen oorlog meer! Mocht iemand hem verslaan in verkiezingen, denk je dat hij daar vrede zou mee nemen? Dat is trouwens al jaren zijn hoofdargument in zijn verkiezingsspeeches: “ik ben de man die vrede kan garanderen aan het Oegandese volk”. De mensen verstaan dat goed genoeg. Vrij vertaald klinkt dat als: “de dag dat ik niet langer president mag zijn zorg ik voor oorlog”. Als dat de prijs is die we moeten betalen voor vrede: graag! Want de prijs voor oorlog zal zovéél groter en zwaarder zijn!

Intussen bereiken we het stadscentrum van Kampala. Hier is de diversiteit aan affiches duidelijk véél groter. De oppositie leeft in de steden, en in de afgelegen grensgebieden die altijd verwaarloosd zijn geweest door het bewind. Het verbaast dan ook niemand dat Museveni zijn campagnekaravaan vooral die richting uitstuurt. “Heeft de NRM de afgelopen jaren niet veel voor jullie gedaan, dan is nu het moment gekomen om voor ons te stemmen, en je zal het verschil merken”. Wat zijn die campagnejongens toch sterk! Weeral een verborgen boodschap: “Jullie werden verwaarloosd omdat jullie in het verleden nooit voor M7 hebben gestemd, dus hopelijk heb je nu je lesje geleerd en doe je niet meer zo dom!. Dan zal je beloond worden”.

Want dat Museveni met zekerheid wordt herverkozen staat in de sterren geschreven: de oppositie is er niet in geslaagd één gemeenschappelijke kandidaat voor te dragen. De kopstukken van de oppositie worden dus ook elkaars concurrenten en die verdeeldheid komt slechts één man ten goede: de Big Man himself. En dat merk je aan zijn affiches. Een paar maanden terug zijn zijn plakploegen massaal uitgerukt om de hele stad vol te plakken, maar intussen zijn ze blijkbaar al op hun op voorhand gewonnen lauweren gaan rusten. Vele M7-affiches hebben al danig geleden onder de krachten van het regenseizoen: de niet aflatende afwisseling van striemende regen en blakende zonneschijn hebben vele affiches doen verbleken tot een vaal gescheurd vodje. Dat de campagnejongens dat niet opmerken snap ik niet. Is het niet dat soort uitingen van zelfgenoegzaamheid dat uiteindelijk misschien toch nog voor verrassingen zal zorgen?

Atiang gelooft van niet. Zij is universitair geschoold, en erg geëngageerd voor de toekomst van haar land. Maar niet via de politiek. “Ik heb me niet ingeschreven op de kieslijsten, en op de kiesdag zelf ben ik vastbesloten heel lang in mijn bed te blijven liggen om zo weinig mogelijk van dat flauw stukje theater te moeten meemaken. Ik ga met mijn stem hun ontransparante verkiezingen niet legitimeren”.

Olowo is het daar niet mee eens: “vorige keer heb ik me netjes ingeschreven op de kieslijsten, maar de dag zelf bleek mijn naam er niet op te staan, en heb ik dus niet kunnen stemmen. Er bleken in mijn kiesbureau ook meer stemmen te zijn geteld dan er kiezers waren ingeschreven. En er is achteraf ook geen enkel gevolg gegeven aan de klacht die ik heb neergelegd. Maar is dat een reden om niet meer mee te doen? Integendeel, het is een goeie manier om te zien of het spel wel eerlijk wordt gespeeld, of er verbeteringen zijn. Of veranderingen mogelijk zijn. Dus ik doe weer mee, tenminste… als mijn naam deze keer wel op de lijst blijft staan!

Een andere taximan aan wie ik de vraag stel, zucht eerst diep. “Ik heb nu al verschillende keren op Besigye gestemd, maar dat heeft niks uitgehaald. Ik begrijp nu ook beter dat die kerel zolang in het bed van de NRM (National Resistance Movement, de partij van Museveni) heeft geslapen dat hij er alle luizen van heeft opgelopen, en het met hem niet echt anders zou worden. Dus nee, ik ga niet meer stemmen…”

Dr. Kizza Besigye is een vreemde figuur. Museveni had reden tot onrust toen hun samenwerking jaren geleden strop liep. Ook zijn uitdager kan immers bogen op een reële bijdrage tot het pacificeren van Oeganda. Dus moest hij hem op andere manieren zien te neutralizeren. Niets helpt beter dan je gevaarlijkste uitdager in de gevangenis te stoppen. Een lesje dat Kagame in Rwanda goed heeft begrepen toen Victoire Ingabire het eerder dit jaar aandurfde om vanuit de diaspora mee te dingen naar het presidentschap. Museveni’s recept werkte feilloos, en Kagame herbevestigde zijn reputatie als goeie leerling van M7.

Op die manier kon Besigye een aantal jaren onder controle worden gehouden, tot de kiezer nu het gevoel krijgt dat een stem voor Besigye een verloren stem is. Bovendien heeft die man iets vreemds over zich. Als hij lacht trekken zijn wangen in twee dikke dubbele strepen, en dat geeft een dubbel effect. Enerzijds komt het eerder agressief over, alsof hij voortdurend alle spieren onder spanning heeft en elk moment kan uitbarsten. Een beetje om bang van te worden. Anderzijds oogt het ook een beetje als een clownsmasker zonder kleuren. En dan de vorm en kleur van zijn neus. Bovendien kijkt zijn rechteroog naast je heen als hij je in de focus houdt van zijn linkeroog. OK, de man zelf kan daar niets aan doen. Maar mensen die hem niet kennen en enkel moeten voortgaan op zijn affiches, welke boodschap krijgen zij? “Ik denk dat de man in zijn gelaat de sporen draagt van de ziektes die hij heeft meegemaakt”, zegt een intellectueel me. Ik voel dat hij er even weinig van afweet als ikzelf, maar het bevestigt wel dat deze affiches vragen oproepen bij mensen, die niet bepaald van aard zijn om hun vertrouwen te sterken.

Omdat ik dat vreemde gelaat van dichterbij wil bestuderen zoom ik in op de foto’s die ik van de affiches heb gemaakt. En kijk: blijkt dat ik niet de enige ben geweest die zich vragen stelde. De meest recent aangeplakte affiches van Besigye werden duidelijk gefotoshopt: de harde lijnen in zijn wangen werden verzacht. En zijn afwijkende oog werd iets rechter gezet. De man ziet er ineens veel liever uit. Afgekeken van Museveni wellicht: de affiches van die man zijn een schoolvoorbeeld van hoe je met fotoshop iemand er 15 jaar jonger kan doen uitzien!

Eerder dit jaar zag het er naar uit dat de grotere oppositiepartijen hadden begrepen dat enkel een coalitie en een gemeenschappelijke tegenkandidaat kansen van slagen konden bieden tegen Museveni. Maar de ego’s van Ottunu (UPC), Chairman Mao (DP) en Besigye bleken te groot. Besigye probeert alsnog zijn slogan “Together for change” invulling te geven met zijn 4-patijen-coalitie IPC (Inter Party Cooperation), maar zelfs binnen deze kleine coalitie slagen ze er niet in om een gemeenschappelijke kandidaat voor het mayor-schap van Kampala te steunen. Dus hoe geloofwaardig ben je dan nog als coalitie…?

Als het in de ogen van de kiezer duidelijk is geworden dat het allang niet meer om inhoud maar om postjes en macht gaat, is het in Centraal-Afrika de gewoonte geworden om te refereren naar het grote onheil dat milities (van de tegenpartijen uiteraard) kunnen aanrichten. Als je je politieke vijanden kan afschilderen als neo-Interahamwe, dan moet de kiezer toch wel aan jouw kant komen staan?

Deze week is het ook in Oeganda zover: op de frontpagina van The Daily Monitor slingeren de beschuldigingen heen en weer. De politie maant oppositiepartijen aan om hun “vote protection brigades” te laten vallen, terwijl de heersende partij overal youth wings opricht en de politie districtsoverheden helpt Village Crime Fighters op te richten met het oog op de komende verkiezingen. IPC klaagt daarbij weer verborgen boodschappen aan. Lees even mee: “In een recent verleden heeft de politie de MPPU (Mobile Police Patrol Unit) en de ASTU (Anti Stock Theft Unit) samengesmolten in een FFU (Field Force Unit). In een Afrikaanse context wordt dit meteen naar Tanzaniaans voorbeeld begrepen als Fanya Fujo Uone (Swahili voor: schop je herrie, kijk dan de gevolgen aan), een duidelijke boodschap aan wie het in zijn hoofd zou halen om openlijk te gaan betogen tegen onheuse kiespraktijken.

Eén weekje Oeganda heeft me veel bijgebracht. Er leeft een sterke regionale dynamiek, en over de grenzen met de buurlanden heen wordt ontzettend veel van elkaar geleerd. Nu gaat dat nog vooral over hoe je het democratiefeest dat verkiezingen zouden moeten zijn kan misbruiken voor krampachtig vastklampen aan een al te verpersoonlijkte macht. Maar beeld je eens in welke kracht de regio zou doen opleven als men de vele positieve, constructieve dingen van elkaar begint over te nemen? Dát is waar de burgers mee bezig zijn, en dát is wat de regio zal vooruithelpen. Niet de arrogantie, zelfgenoegzaamheid en kortzichtigheid van hun politieke leiders.