‘Een instrument schenken is heel bijzonder’

Bij de eerste actie in april 2005 kreeg Music Fund meteen alle spotlights op zich gericht, met een bijzonder succesvolle inzamelcampagne van muziekinstrumenten voor de Palestijnse Gebieden. Het muziekonderwijs boomde daar maar er was een nijpend tekort van degelijke instrumenten. Een vaststelling die Lukas Pairon, directeur van het muziekensemble Ictus, niet koud liet. Hij zocht een partner met kennis van inzamelen, ging in zee met Oxfam Solidariteit, en samen haalden ze meer dan vijfhonderd Belgische instrumenten binnen.

Lukas Pairon: ‘Noem het een goed idee dat uit de hand liep (lacht). Het succes was overrompelend. De inzamelcampagne raakte letterlijk en figuurlijk een gevoelige snaar bij de bevolking. Dit was een manier voor veel mensen, die overruled waren door de continue stroom van slecht nieuws uit het Midden-Oosten, om het Midden-Oosten dichterbij te brengen, om iets te doen, door de Palestijnen een hart onder de riem te steken. Muziek is een heel connectief gegeven, iedereen kan zich daarin herkennen, en dus creëer je linken. Bovendien gaat het hier niet om een gewone donatie. Wanneer je een instrument schenkt, is dat heel bijzonder. Een instrument is een object met een persoonlijk verhaal, met persoonlijke waarde. Je speelde er zelf op, of je kinderen, of een dierbare die is overleden. Een instrument is een doos vol herinneringen, die je door ze weg te schenken mee doorgeeft.

Daar neem je dus ook niet zomaar afstand van.
Lukas Pairon: Neen, dat maakt het net zo mooi. We krijgen zeker mensen over de vloer die met tranen in de ogen een instrument afgeven, juist omwille van die persooonlijke waarde. De betrokkenheid van onze schenkers is een pak groter dan die van financiële schenkers. Onze schenkers willen –terecht- weten hoe het met hun instrument gaat, waar het terechtkomt, wie er op zal spelen. We hechten vanuit Music Fund ook veel belang aan dat reisverhaal die instrumenten maken. Elk instrument krijgt een identificatiecode zodat we weten in welke stad, in welke muziekschool het is terechtgekomen. Die betrokkenheid zorgt ervoor dat er imaginaire bruggen gebouwd worden tussen verschillende werelden.

Is dat het basisdoel van Music Fund: bruggen bouwen?
Lukas Pairon: Nee, de instrumenteninzameling is nuttig. Onze inzamelcampagnes zijn belangrijke donaties die zeker veel symbolieke waarde hebben, maar het is geen ontwikkeling op zich. Een instrument moet ook onderhouden worden, moet hersteld kunnen worden. We merkten echter dat er niet alleen een tekort aan instrumenten was, maar dat er ook geen goed opgeleide herstellers waren. Dat is uiteraard nefast voor de muziekcultuur. Zonder herstellers takelen instrumenten af. We investeren dus sinds 2006 in opleidingen en workshops voor luthiers, instrumentenherstellers. Intussen hebben we partnerverbanden met twaalf muziekscholen. Tegen einde 2011, als alles goed gaat en we kunnen starten in Marokko en Haïti, zouden dat er vijftien moeten zijn. Vier van de scholen waarmee we het nauwst samenwerken, in de Palestijnse Gebieden, Congo en Mozambique, hebben intussen ook herstelateliers.

Hoe komen mensen ertoe om in kwetsbare economieën als Congo en de Palestijnse Gebieden een workshop instrumenten herstellen te volgen?
Lukas Pairon: Zowel in Kinshasa, Maputo in Mozambique als Ramallah leeft de muziekcultuur zeer sterk. In Kinshasa struikel je over de orkesten. Mensen zijn er voortdurend bezig met muziek, bij leven maar ook bij rouwplechtigheden. Onze partnerschool ginder telt 1500 leerlingen, die vaak ver moeten reizen om er te geraken. Vanuit dat gegeven is er wel heel veel belangstelling voor onze workshops. Een workshop om zelf instrumenten te onderhouden is voor die mensen –vaak zijn dat leraars in muziekscholen- een enorm cadeau, zeker bij bepaalde instrumenten. Na een workshop van tien dagen gitaarherstelling kan je heel wat eenvoudige basisherstellingen doen. Dat geldt ook na een maand opleiding in het herstellen van blaasinstrumenten.

Wat is jullie meest succesvolle project intussen?
Lukas Pairon: Onze pianostemmers. Vorig jaar studeerde de eerste af in Maputo in Mozambique en sinds dit jaar heeft ook de Westelijke Jordaanoever een pianostemmer. Allebei volgden ze een intensieve opleiding van drie jaar. In de Westelijke Jordaanoever was er eenvoudig geen, ze hingen af van het aanbod van stemmers die passeerden. Er was ook een Armeens-Israëlische Jood die de moed had om in de Palestijnse gebieden piano’s te stemmen, maar die was te oud geworden.

De nood was dus hoog, de impact van een pianostemmer is immers enorm. Zonder pianostemmer houden instrumenten op te spelen, ze takelen heel snel af en worden weggestoken. Dat zagen we ook toen we begonnen met de opleiding ginder. Tony Marie, pianohersteller en de huidige coördinator van Music Fund, trok een jaar naar Nablus om er opleidingen te geven. Tijdens dat jaar doken plots uit veel Palestijnse huiskamers tot meubels verworden, vergeten piano’s op. Intussen tellen de Palestijnse Gebieden zes scholen, in 2002 was er maar één school. Door te investeren in herstelopleidingen, herstelateliers en materiaal, breng je muziek weer tot leven.

Krijgen jullie soms ook heel waardevolle instrumenten?
Lukas Pairon: Ja, steeds meer, vermoedelijk keken een aantal mensen eerst de kat uit de boom. Zoals ik al zei, een instrument is niet zomaar een financiële donatie. Je geeft dat niet zomaar uit handen. We kregen recent een harp van een harpiste met reuma. Ze kende ons al van 2005 maar wou zeker zijn dat ze haar harp aan een duurzaam project schonk. Het gegeven dat we intussen vijf jaar bestaan, schonk haar vertrouwen.

‘Ik vind een culturele en academische boycot erg dom’

Gaan zo’n instrumenten allemaal naar jullie partnerscholen?
Lukas Pairon: Nee, waardevolle instrumenten verkopen we soms ook, mits de schenker ons de toestemming geeft. Wanneer we een waardevolle vleugelpiano krijgen aangeboden waar niet teveel werk aan is, kan het zijn dat we de schenker vragen of we mogen verkopen. We hebben op dit moment even geen piano’s nodig, en op die manier gaat de opbrengst naar onze opleidingsprojecten of naar de herstellingskosten. Dat is eigenlijk zelfs duurzamer dan de schenking van het instrument zelf.

Zo hebben we recent ook een hele mooie klarinet verkocht, een Buffet Crampon prestige. De hersteller die de klarinet in zijn handen kreeg, vond ze te goed om aan een leerling te geven. De schenker was eerst verbaasd toen ik vroeg om te mogen verkopen, maar toen we hem vertelden waar de opbrengst naartoe ging, was hij meteen overtuigd. We hebben nu ook een piano die wordt klaargestoomd voor verkoop, geschonken door iemand die er geen band mee had, ze stond gewoon in het huis dat hij gekocht had. Die piano wordt nu grondig en gratis gerestaureerd in het atelier van Herr Seele. Eenmaal klaar zou die toch naar schatting 5000 euro moeten opbrengen. Dat zijn voor ons belangrijke middelen, middelen die we als kleine organisatie niet zomaar hebben.

Jullie krijgen onder meer middelen van de Vlaamse Gemeenschap. Delen jullie niet in de klappen van de Vlaamse cultuursector?
Lukas Pairon: Kris Peeters heeft nu net een conventie voor twee jaar getekend maar we krijgen geld uit potjes van verschillende overheden. Onze werking is niet evident, Music Fund zit op een terrein waar cultuur en ontwikkeling elkaar kruisen, een terrein waar geen echte budgetlijnen voor bestaan. En dat is lastig, zeker in een periode als deze. Is dit nu cultuur, ontwikkelingssamenwerking? Door te investeren in instrumentenonderhoud doen we aan ontwikkeling. Maar we weten ook dat wat we doen niet prioritair is binnen ontwikkelingssamenwerking. Tegelijk onderschat ik het ook niet, en ben ik overtuigd dat cultuur en muziek heel belangrijk zijn voor ontwikkeling.

Kan je dat concretiseren?
Lukas Pairon: De muziekschool in Gaza werd opgericht in september 2008, door een privé-instelling. Een paar maanden later werd ze vernietigd in de Gaza-oorlog, gelukkig zonder doden in de school zelf. In maart 2009, amper twee maanden na de oorlog, was die school weer open. Als je de prioriteitenlade opentrekt, weet je dat er op dat moment in een platgebombardeerde samenleving andere prioriteiten dan muziek zijn: het begraven en afscheid nemen van de doden, de grote hygiëneproblemen, voedselproblemen, vernietigde huizen. En toch werd die school meteen heropend,  temidden van de puinhopen van een oorlog. Dat is een van de meest frappante voorbeelden die aantoont dat cultuur op het terrein als een heel belangrijk ontwikkelingsinstrument wordt beschouwd.

Maar het is tegelijk niet evident. We wachten al heel lang om toestemming te krijgen om een container met zestig instrumenten aan de muziekschool in Gaza te bezorgen.

Vanuit de Palestijnse Gebieden klinkt de roep naar een boycot van culturele en academische samenwerking met Israëlische instellingen steeds luider. Je werkt, vanuit het Ictus Ensemble, ook samen met Israëlische instellingen. Hoe sta je tegenover zo’n boycot?
Lukas Pairon: Ik ben heel erg tegen een bepaalde boycotlogica maar ik kan verstaan dat mensen sommige producten boycotten. Laat het duidelijk zijn: ik ben ook tegen de nederzettingen, en boycot zelf ook producten die van nederzettingen komen of er passeren. Een algemene boycot van Israëlische producten gaat mij echter te ver. En nog veel meer ben ik gekant tegen een boycot van mensen. Ik vind die culturele en academische boycot zeer nefast en verschrikkelijk dom. Het choqueert mij omdat je hiermee alle Israëli’s over dezelfde kam scheert. Dat kan niet. Ik heb ook veel Israëlische vrienden die echt wel vrede willen en de oprichting van een Palestijnse staat ondersteunen. Wat bereik je door mensen te boycotten? Niets, integendeel, je ontneemt juist de kracht die we vanuit de culturele sector hebben om bruggen te slaan tussen conflictpartijen.

Ik herinner me een reactie van een Zuid-Afrikaanse muzikante over de culturele boycot in Zuid-Afrika. Zij zei dat diegenen waar je bomen mee wilde opzetten, waarmee je constructief aan een toekomstige post-apartheid-staat kon werken, thuis bleven. In de plaats kwamen de Michael Jacksons en Madonna’s waarmee je geen stap verder kwam.

Zijn er andere manieren van verzet die je wel kan smaken?
Lukas Pairon: Ik ondersteun heel erg de nieuwe Palestijnse beweging van geweldloos verzet tegen de bezetting. Dat is een groeiende beweging die vanuit intussen zestien dorpen wordt gemobiliseerd. Ze organiseren protestbetogingen op pure wilskracht, in zeer moeilijke omstandigheden. Daar vallen ook doden bij. Die mensen zijn heel moedig, en ze vegen ook hun voeten aan betichtingen van collaboratie, normalisatie. Wat ze doen is vergelijkbaar met wat Ghandi en Martin Luther King hebben gedaan. Wat het zeker bijzonder maakt is hun keuze om samen te werken met Israëlische vredesactivisten. Het is nog een kleine mobilisatie, maar ze groeit.

Wat brengt de toekomst?
Lukas Pairon: We willen in 2011 zowel in Haïti als in het Rifgebied in Marokko projecten opstarten. Ik kijk persoonlijk heel erg uit naar een samenwerking met Marokko, juist omwille van onze Belgisch-Marokkaanse connecties.

We willen op langere termijn ook in België partners zoeken die werken met nieuwe Belgen. Dat is nu nog in een droomstadium maar we willen ook inzetten op mensen die in eigen land in moeilijke omstandigheden leven en niet de middelen hebben om te investeren in instrumenten.